De waarheid van de witte muur
Zie jij wat ik zie? Zo heet de nieuwste aflevering van het BBC-programma Horizon. Dit is oude koek. Natuurlijk zie jij niet wat ik zie. Waarneming is gekleurd door subjectiviteit. Dat zelfs fotografie daar niet onderuit komt, was te zien op respectievelijk de Prix de Rome beeldende kunst 2011 en de eindexamenexpositie van de Rietveld Academie.
Gwenneth Boelens
Exposure Piece (Senzitizing)
Op de tentoonstelling van de Prix de Rome in SMART Project Space was de installatie Exposure Piece (Sensitizing) uit 2010 van Gwenneth Boelens (1980, Nederland) te zien. Het werk is een representatie van een van de eerste fotografische procedés. Tegen het raam staat een groot vierkant vlak met een gat, het diafragma. Daarachter een enorm glasnegatief en tegen de muur de afdruk. Op de grond liggen vellen die bewerkt zijn met lichtgevoelige chemicaliën. Deze tonen de ‘resten’ van het fotografische proces.
In het werk van Boelens draait het om de blik. Zij is geïnteresseerd in fotografie omdat dit het dichtst komt bij waarnemen zelf. Met Exposure Piece (Sensitizing) gaat Boelens terug naar de oorsprong van fotografie, op zoek naar een bronbeeld. Deze oerfoto toont de kijker een cirkel; de vorm van het diafragma.
Sophie Jung
Op de eindexamenexpositie van de Rietveld toont Sophie Jung (1982, Luxemburg) een serie foto’s genaamd Whitebalance (2011). Een fotograaf moet in zijn fototoestel de witbalans instellen, ofwel aan de camera vertellen wat wit is. Naar aanleiding daarvan kalibreert het toestel de kleureninstellingen (ironisch gezien dus aan de hand van de niet-kleur wit).
Whitebalance
De fotograaf kan in sterke mate bepalen hoe de camera de wereld ‘waarneemt’. De fotoserie van Jung verbeeldt dit gegeven. Zij laat de verschillende realiteiten zien van een witte muur. Haar foto’s zijn niet wit maar groen, lila, geel, blauw en oranje.
Het fototoestel moet geïnstrueerd worden. En dat blijkt niet zo ver van de waarheid af te liggen. Ook de hersenen worden door ons geïnstrueerd hoe zij de realiteit moeten waarnemen. In de aflevering ‘Do You See What I See’ van het BBC-programma Horizon wordt dit gegeven uitgelegd aan de hand van het thema kleur.Wetenschappers laten zien dat kleur niet bestaat, maar door de hersenen wordt toegekend aan objecten. We ‘weten’ dat een banaan geel is, zonder er goed naar te kijken. Zo zullen we de ‘witte’ muur op de foto’s van Jung zonder al te veel problemen toch als wit waarnemen.
(On)waar
Twee kunstenaars, de één genomineerd voor de belangrijkste kunstprijs van Nederland, de ander afstudeerexposant op een van de belangrijkste kunstacademies van Nederland, onderzoeken de waarheid van fotografie. Boelens verwijst terug naar de grondbeginselen van de fotografie als geheel en Jung naar de grondwaardes van het fototoestel. Exposure Piece laat de fotografie zien in haar meest basale vorm. Een gat, licht, vellen en chemicaliën. Zo is het ooit begonnen in de negentiende eeuw. De meest basale foto is geen representatie van de werkelijkheid, maar toont de kijker de vorm van het diafragma. En Jung laat zien dat een fototoestel aanwijzingen van de fotograaf moet krijgen met betrekking tot de realiteit van het kleurenpalet.
Als fotografie de werkelijkheid niet kan tonen, maar enkel de hand van de meester, dan is zij beroofd van haar status als objectief documentair medium. Het doet denken aan de schilderkunst die sinds het ontstaan van de fotografie meerdere malen dood werd verklaard (en overigens nooit verdwenen is). Zij leek overbodig te zijn geworden als oog op de wereld, omdat zij ‘slechts’ nog de subjectieve blik van de kunstenaar te bieden had.
De interesse in de oorspong en waarheid van de fotografie van Boelens en Jung brengt de fotografie misschien juist dichter bij de schilderkunst. Want ook de schilderkunst heeft een traditie van het zo waarheidsgetrouw mogelijk in beeld brengen van de realiteit. En ook zij heeft zich moeten herpositioneren tot subjectief waarnemer.
Wat beide disciplines in ieder geval waarheidsgetrouw in beeld brengen is het onvermogen van welk medium dan ook om de realiteit objectief weer te geven. Door de techniek achter de fotografie tot kunstvorm te verheffen, leggen Jung en Boelens dit bloot.
