Moderne visie op de dood

Damien Hirst is in het Rijksmuseum! Hirst, de Engelsman die met zijn kunstwerken multimiljonair geworden is, is de komende zes weken in het Rijksmuseum te zien met zijn beroemde For the Love of God, ook wel bekend als de diamanten schedel. Het is wellicht het meest bekende kunstwerk van een kunstenaar die in veel van zijn werk zijn fascinatie voor de dood etaleert. Hirst veroorzaakt graag herrie. “Maar de kunst moet wel het belangrijkste blijven”, aldus multimiljonair Hirst. Gezien de enorme rijen voor de ingang van het Rijksmuseum is zijn komst naar Amsterdam niet onopgemerkt gebleven.

Damien Hirst met For the Love of God, 2008

Damien Hirst (Bristol, 1965) werd bekend in 1988 met de door hem samengestelde tentoonstelling Freeze en werd hiermee de frontman van de invloedrijke Engelse kunstenaarsgroepering Young British Artists. De groep werd zo invloedrijk dankzij de aankopen die kunstverzamelaar Charles Saatchi hier deed. De daaropvolgende jaren ontwikkelde Hirst zich mede door Saatchis steun tot kunstenaar van wereldfaam. Vooral zijn The Physical Impossibility Of Death In The Mind Of Someone Living, de haai op sterk water, geniet wereldfaam.

De Dood toen en nu

For the Love of God is een kunstwerk waar iedereen direct een mening over zal hebben, net zoals Damien Hirst een kunstenaar is waar iedereen een mening over heeft. De titel van het werk verwijst naar de uitspraak die Hirsts moeder deed, toen hij haar vertelde wat hij ging maken: een platina afgietsel van een echte menselijke schedel, bezet met 8601 diamanten. Sinds 30 augustus 2007 is het duurste kunstwerk van een nog levende kunstenaar, toen het voor 75 miljoen euro verkocht werd aan een anonieme groep investeerders.

Damien Hirst, For the Love of God, 2007

Het Rijksmuseum heeft deze superster van de hedendaagse kunst voor een periode van zes weken in huis gehaald, als eerste stop van een wereldtournee van het kunstwerk. Op het eerste gezicht lijkt dit een uiterst vreemde combinatie, een moderne kunstenaar in een museum met een kunstcollectie van voornamelijk zeventiende eeuwse kunst. De schedel van Hirst heeft echter wel degelijk overeenkomsten met werk uit de collectie van het Rijksmuseum, zoals ook blijkt uit de selectie die Hirst hieruit gemaakt heeft.

Betreed de tempel

De schedel is tentoongesteld in een donkere zaal van het Rijksmuseum. Spotlichten beschijnen het fonkelende kunstwerk, dat continu door twee bewakingsmedewerkers geflankeerd wordt. Slechts vijftien bezoekers mogen per keer deze tempel van de hedendaagse kunst binnentreden, wat resulteert in lange wachtrijen om zaal 11 te mogen betreden. Wanneer je als bezoeker dan eindelijk tot het heiligste van het heiligste doorgedrongen bent, valt de schedel op het eerste gezicht een beetje tegen. For the Love of God is namelijk kleiner dan je verwacht, zeker na de enorme posters met de schedel bij de ingang. Toch is het een mysterieus en intrigerend kunstwerk, dat enorm fonkelend het absolute middelpunt van de zaal is. Het is geplaatst in een vierkante vitrine, zodat je als bezoeker het kunstwerk van vier zijden kunt bekijken. Dat moet je ook snel doen, want door de enorme drukte word je na enkele minuten door een van de museummedewerkers resoluut naar de volgende zaal verwezen.

Abraham Bloemaert, Eierenkoopvrouw, 1632, 76×58 cm, Collectie Rijksmuseum Amsterdam

In deze volgende zaal is een selectie van zestien schilderijen te zien, die door Hirst zelf geselecteerd zijn op basis van het thema Dood. Deze selectie is deels op formele gronden verricht, maar vooral ook op inhoudelijke overeenkomsten. Bij ieder schilderij is een opmerking geplaatst door Hirst, waarin hij zijn visie op het werk geeft en de relatie daarvan met de dood en met Hirsts kunst. Een voorbeeld is een schilderij van Cornelis Saftleven, Satire op de berechting van Johan van Oldebarneveldt, waar Hirst over stelt: “Wordt het de hemel of de hel? U mag het zeggen, Het lijkt erop alsof hij teveel paddo’s gegeten heeft. Hoe dan ook, het lijkt erop alsof hij er lol in heeft”. Een ander werk is Heraclitus van Hendrik ter Bruggen. Te zien is een man met een kale schedel, die fysiek veel uiterlijke kenmerken gemeen heeft met Hirsts schedel. Abraham Bloemaert De Eierenkoopvrouw laat een vrouw zien die een ei goedkeurend in haar hand houdt. Hirst observeert de overeenkomsten tussen het ei en een kale schedel, en attendeert je op de opvallende in doeken gehulde schedel van de koopvrouw. De commentaren van Hirst zijn grappig om te lezen, maar bieden weinig diepgaande reflectie op de kunstwerken.

Memento Mori

Cornelis Saftleven, Satire op de berechting van Johan van Oldebarneveldt, 1663, Collectie Rijksmuseum Amsterdam

Dood, ziel, hiernamaals, leven, lichaam, aards genot. Dit waren bij uitstek thema’s die in de 17de-eeuwers bezighielden. Dit zijn ook met name thema’s die Damien Hirst bezighouden. Wanneer je naar de traditie kijkt, past For the Love of God nog het beste in de traditie van de vanitas-schilderijen, die in de zeventiende eeuw enorm populair waren. Deze wijzen de mens op de vergankelijkheid van het leven en de zinloosheid van aardse bezittingen. In die zin lijkt For the Love of God een antithese van dit vanitasdenken. Het wijst juist op aardse bezittingen, ter waarde van vele miljoenen zelfs. De schedel is enorm patserig en megalomaan, maar toch blijft de existentiële wanhoop bestaan wat je ook doet, hoe rijk je ook wordt, de dood is niet te ontlopen. Voor niemand niet. Memento mori lijkt Hirst te zeggen, gedenk te sterven, maar geniet wel met volle teugen van het aardse bestaan. To Hell with Death!