Geen zin in de Canon?

5 oktober

Net zo mooi formuleren als opa
Profiel – Karel van het Reve, vier kleinzonen vertellen – Hoofdprogramma
(Marjoleine Boonstra • 2007)

Het zou niet onwaarschijnlijk zijn als deze documentaire door een lerares Nederlands was gemaakt. U weet wel, zo iemand die tekst boven beeld stelt en film eigenlijk maar een ordinair medium vindt. Zo iemand die denkt dat een documentaire bestaat uit poëtische plaatjes van de duinen, een voice-over die uit een boek voorleest en dan nog wat pratende hoofden. Zo iemand die denkt dat een interessant onderwerp vanzelf een interessante documentaire oplevert.

Karel van het Reve was naast schrijver en essayist ook een Ruslandkenner die zich in kringen van Sovjet-dissidenten begaf. Zijn hele leven heeft hij zich weinig aangetrokken van de mening van de meerderheid. Zijn kritische, humoristische teksten vielen dan ook regelmatig verkeerd bij religieus en burgerlijk Nederland. Genoeg stof voor een boeiende biografie waarin – vooruit – de vier kleinzonen ook af en toe een woordje mogen doen. Maar om een hele film op te hangen aan de herinneringen van die kleinzonen is een slechte keuze. Al doen ze nog zo hun best om net zo traag en zorgvuldig te formuleren als hun opa en zijn broer, zoveel hebben ze gewoon niet te vertellen. (Marjolein van Trigt)

Een lieve man die veel van zijn vrouw houdt
De koele woede – Hoofdprogramma
(Walther Grotenhuis • 2007)

Bernard Willem Holtrop woont met zijn vrouw Medi in Parijs. Hij maakt politieke spotprenten voor onder andere de Franse linkse krant Libération. Zijn cartoons zijn regelmatig op het randje. Zo won hij de Inktspotprijs 2006 voor een tekening van een Joodse gemeenschap die is omzoomd met prikkeldraad en wachttorens om de Palestijnen in de gaten te houden. “Het herinnert me ergens aan”, zegt een van de getekende personages. Holtrop maakt ook graag tekeningen met veel bloed, ingewanden en geslachtsdelen. Het netjes en gecontroleerd schilderen van zaken die hem in feite razend maken, is voor ‘Willem’ de beste manier om zijn woede te ontladen.

In De koele woede komt Holtrop over als een lieve, vrolijke man die erg veel van zijn vrouw houdt. De twee zijn na zevenendertig jaar huwelijk nog steeds stapelverliefd. Regisseur Walther Grotenhuis probeert wat drama in de documentaire te stoppen door de beelden van Willems cartoons te voorzien van opzwepende jazzmuziek, om zo nog maar eens te onderstrepen dat Willems werk heel controversieel is. Het werkt niet. Hoeveel stijve penissen en opengesperde vagina’s er ook langs komen, shockerend wil de documentaire maar niet worden. Doordat veel shots worden herhaald, verliezen ze bovendien aan kracht. Zo is het portret van Holtrops vader in een concentratiekamp al drie keer langsgekomen voordat Holtrop over zijn vaders verleden mag vertellen. De koele woede is een degelijk, iets te lang portret geworden. Holtrop is geen prater maar met behulp van zijn vrouw, en natuurlijk zijn tekeningen, ontstaat er toch een driedimensionaal beeld van een zachtaardige man met een felle kant die alleen op papier tot uiting komt. (Marjolein van Trigt)

4 oktober

Geheimzininge schrijver houdt niet van Chinese bamisoep
Dinner with Murakami – Hoofdprogramma
(Yan Ting Yuen • 2007)

Bestsellerauteur Haruki Murakami is een geheimzinnige man. Hij woont buiten Japan en geeft zelden interviews. Toch toog Yan Ting Yuen naar Murakami’s geboorteland om hem uit te nodigen voor een diner. Bij voorbaat kansloos, zou je zeggen, maar Dinner with Murakami is een mooi portret van de afwezige schrijver geworden. De filmmaker praatte er met Murakami-lezers uit alle lagen van de bevolking. Zijn boeken zijn zowel in Azië als in Europa razend populair, maar in Japan heeft echt bijna iedereen er wel iets over te vertellen. Veel concreets komt Yan Ting Yuen echter niet over Murakami te weten, of het moet zijn dat hij niet van Chinese bamisoep houdt.

De regisseur heeft een originele filmstijl, die zeker na de voorfilm De Droomfabriek duidelijk maakt hoeveel je met beelden en muziek kunt toevoegen. Van een tamelijk mager onderwerp weet ze toch een interessante documentaire te maken, al is het wel noodzakelijk dat je een paar boeken van Murakami gelezen hebt om hem op waarde te kunnen schatten. (Marjolein van Trigt)

Teveel vrouwen op een racefiets
Zadelpijn – Hoofdprogramma
(Nicole van Kilsdonk • 2007)

Zeven vriendinnen van middelbare leeftijd houden hun jaarlijkse fietsuitje in Frankrijk. Al op de eerste avond wensten de meeste vrouwen dat ze thuisgebleven waren. De verfilming van de roman Zadelpijn van Liza van Samsbeek is een opeenvolging van drama’s. Overspel, kanker, onbetrouwbare mannen en de dood bepalen de plotwendingen. Zadelpijn is bij tijd en wijle grappig, maar het scenario blijft vrij plat en gaandeweg zakt het tempo in. Dat komt onder andere omdat er teveel personages in zitten. Het valt niet mee om zeven vrouwen te leren kennen. Van de ene weet je alleen dat ze teveel over haar kinderen praat, van de andere dat ze kanker heeft. Voor alle personages geldt dat ze niet bijzonder sympathiek zijn. Dat wordt het wel heel moeilijk om je te identificeren met een van hen.

Aan de actrices ligt het niet. Nicole van Kilsdonk heeft een mooie cast bij elkaar gekregen, met o.a. een uitstekend acterende Monique van de Ven, Renée Fokker en Jacqueline Blom. De band tussen deze rijke, over het algemeen ongelukkige vrouwen wordt geloofwaardig in beeld gebracht. De actrices proberen net een extra rafelig randje aan hun eendimensionale personage te geven. Jammer dat ze het met zulk middelmatig materiaal moeten doen.

De voorfilm is de animatiefilm Sticky Feet van Udo Prinsen, over een mannetje met extreem plakkerige voeten. Het is een humoristische, bijna associatieve tekenfilm met een nogal abrupt einde. Met een minuut extra was ‘ie helemaal af geweest. (Marjolein van Trigt)

2 oktober

Televisieproducties op het witte doek
De stad en het verlangen – Zeven New Orleans sketches – Hoofdprogramma
(Marjoleine Boonstra • 2007)
De droomfabriek – Hoofdprogramma
(Netty van Hoorn • 2007)

Naast premières zijn op het NFF veel films te zien die het afgelopen jaar al zijn uitgebracht. Hierbij gaat het ook om televisieproducties (zoals korte documentaires) die al te zien zijn geweest bij bijvoorbeeld de Humanistische Omroep of in Het uur van de wolf. In sommige gevallen kan het heel interessant zijn om een gemiste film op deze manier in te halen, maar het komt ook voor dat vertoning op een groot scherm een film weinig goed doet.

Een voorbeeld van het eerste is De stad en het verlangen – Zeven New Orleans sketches van Marjoleine Boonstra, van wie tevens een Profiel-aflevering over Karel van het Reve is te zien. Ze ging in het New Orleans na orkaan Katrina verder waar Spike Lee ophield. Lee’s When the Levees Broke bevat niet alleen indrukwekkende ooggetuigenverslagen, maar staat ook bol van boosheid over de oorzaken van de overstromingen en het halfslachtige terugkeerbeleid voor de inwoners. Ook Boonstra interviewde bewoners van de verdronken stad, simpelweg door voorbijgangers aan te spreken: mensen die op de veranda van hun vervallen woning zitten, ’s nachts rondhangende jongeren, een voorbijvarende politieagent. Afgewisseld met citaten van William Faulkner (1897-1962) spreken de inwoners over hun verwoeste huizen en hun compleet verlaten maar vroeger zo levendige wijken. Bovenal praten zij echter over het leven, over hun jeugd, hun ouders, hun dromen en verlangens. Bij sommigen van hen komt die hele Katrina niet eens ter sprake. Waarmee maar weer eens wordt bewezen dat in elk mens een interessant verhaal zit.

Hoewel, die mensen moeten dan wel een zekere leeftijd bereikt hebben. De tieners die te zien zijn in Netty van Hoorns De droomfabriek willen maar niet interessant worden. Van Hoorn volgde enkele leerlingen aan een havo voor muziek en dans in Rotterdam. Er is het 12-jarige balletdanseresje uit Joure dat doordeweeks bij een gastgezin woont (dat we overigens niet te zien krijgen), de sociaal en fysiek wat onhandige jongen die prachtig piano speelt, het lefgozertje dat liever zit te keten tijdens de danslessen (wat we ook al niet zien, alleen de reprimandes door de lerares), enzovoort. De personages komen niet tot leven, wat vooral te wijten is aan het feit dat de kids niet langdurig gevolgd zijn. Je ziet de ontwikkeling niet die ze doormaken. Een gemiste kans. Kan iemand trouwens aan de zangleraren vragen of ze ook eens aandacht willen besteden aan de uitspraak? Als zelfs onze toekomstige zangtalenten het ‘Poldej-Naidejlands’ niet afleren, wordt het natuurlijk nooit wat! (Marcel van den Haak)

Historische sensaties
Regen – Canon van de Nederlandse film
(Joris Ivens • 1929)
De Jantjes – Canon van de Nederlandse film
(Jaap Speyer • 1934)

De onlangs gepresenteerde Canon van de Nederlandse Film bevat zestien films en evenzoveel gebeurtenissen die volgens een commissie van filmhistorici bepalend zijn voor de Nederlandse filmgeschiedenis. Van De mésaventure van een Fransch heertje zonder pantalon aan het strand te Zandvoort uit 1905 tot het Oscar-winnende animatiefilmpje Father & Daughter uit 2000. De dvd-box komt eraan, maar het NFF vertoont ze alvast. Omdat iedereen Turks fruit en hopelijk ook De Noorderlingen al kent, is dit een mooie gelegenheid zelden vertoonde oude films te bekijken. Nou ja, zelden vertoond, Regen van Joris Ivens en Mannus Franken is gewoon op Google Video te vinden! Het lijkt op het eerste gezicht een simpel maar mooi gefotografeerd relaas van een regenbui. Pas als je bedenkt dat de camera zich tijdens een bui niet op vele verschillende plaatsen tegelijk kon bevinden, besef je dat het een montage moet zijn van ontelbare regenbuien. Twee jaar lang hebben de cineasten gewerkt aan een filmpje van amper twaalf minuten. Met wonderschoon resultaat, en bovendien voor huidige filmkijkers een unieke blik op een vooroorlogs Amsterdam.

Eenzelfde historische sensatie kan worden beleefd met De Jantjes, de eerste in Nederland gemaakte geluidsfilm, die in één blok met Regen wordt vertoond. Omdat het hier niet in de eerste plaats om een artistiek hoogstandje maar om een gewoon verhaal gaat, bestaat de vrees dat het voor een hedendaags publiek nauwelijks genietbaar is. Het tegendeel is waar. De plot is weliswaar zeer eenvoudig – roddel en achterklap verbreken bijna een prille relatie, tot het misverstand toch nog wordt opgehelderd – en het taalgebruik is hilarisch archaïsch, maar cameravoering, montage en zelfs het acteerwerk zijn redelijk modern. Het is fijn meeleven met personages die luisteren naar namen als Blonde Greet en Tante Piet, en de rol van Heintje Davids (jeweetwel, die vrouw die altijd weer terugkwam) als oerlelijke straatzangeres is onweerstaanbaar. (Marcel van den Haak)

1 oktober

Opwindende beelden
Control – Foreign affairs
(Anton Corbijn • 2007)

Beginnend fotograaf Anton Corbijn hoorde op een dag de band Joy Division en wilde maar één ding: naar het land gaan waar die muziek vandaan kwam. Dat deed hij, en vervolgens maakte hij binnen twee weken een iconisch portret van de band. Corbijn werd wereldberoemd en maakt nu zijn regiedebuut met een film over het leven van Ian Curtis, de zanger van Joy Division die op 23-jarige leeftijd zelfmoord pleegde.

Ian Curtis kreeg na zijn dood al snel een mythische status, maar het knappe van Control is dat Corbijn niet in die val trapt. Want Curtis was een doodnormale jongen die, zoals velen, een weinig enerverend leven had. Tot het moment dat een bandje genaamd Sex Pistols een optreden geeft in Manchester. Het legendarische concert is in de film magistraal in beeld gebracht. De hele band zie je niet; je krijgt alleen maar de opgewonden gezichten van de toeschouwers te zien waarvan de blikken maar één ding lijken te schreeuwen: “Dit wil ik ook!”. En zo geschiedde.

De band die uiteindelijk Joy Division zal gaan heten krijgt steeds meer vorm (wat in de film erg opwindende beelden van optredens oplevert), maar met het succes komen voor Curtis ook de problemen. Hij krijgt in toenemende mate last van zijn gezondheid, en wordt verscheurd tussen zijn grote liefde en zijn vrouw en kind. Het verval van Curtis is met veel gevoel en in fraai zwart-wit door Corbijn in beeld gebracht, waarbij je vaak eerder het gevoel hebt naar een gootsteendrama te kijken dan naar een biopic. (Marcel Westhoff)

Eens wereldberoemd
Sylvia Kristel: Nu. – Hoofdprogramma
(Michiel van Erp • 2007)

De meeste vrouwen hebben moeite met ouder worden, maar voor wie eens een beeldschone filmster was, is het helemaal moeilijk te verteren. Melancholiek vertelt Sylvia Kristel in Sylvia Kristel: Nu. over haar leven vol luxe, minnaars, drugs en drank. Het staat in schril contrast met de omstandigheden waarin ze tegenwoordig verkeert. Het geld is op, haar ongezonde levensstijl heeft zijn sporen nagelaten en tijdens de Franse talkshow waarin ze haar autobiografie Nue (naakt) komt presenteren, roept een cabaretier dat ze de beroemde rieten stoel uit Emmanuelle tegenwoordig beter kan inruilen voor een rolstoel.

Het is makkelijk om te lachen om die vrouw met haar ouderwets bekakte dictie, die voortdurend gefilmd wordt terwijl ze haar lippen stift. Michiel van Erp weet echter ook medeleven met Kristel op te roepen. Net als in Pretpark Nederland balanceert hij tussen spot en mededogen met zijn onderwerp, maar uiteindelijk wint altijd het mededogen. Nadeel is wel dat de documentaire na het eerste kwartier niet meer van toon verandert en daardoor iets te lang voort blijft slepen. Het is geen film over Kristels leven, daarvoor wordt er niet diep genoeg in gegaan op haar herinneringen. Het is vooral een film over wie ze geworden is. Sylvia Kristel: Nu staat waarschijnlijk ver af van wie ze als tweeëntwintigjarige Emmanulle dacht te worden. (Marjolein van Trigt)

29 september

Charmante rasverkoper met gewetensbezwaren
Martha Vonk gaat naar Istanbul – Hoofdprogramma
(Hesther Overmars • 2007)

Het klinkt een beetje saai als je op de programmakrant afgaat: ‘Documentaire over de tapijtenverkoper Ahmet in Istanbul, die genoeg heeft van de leugens die hij vertelt om zijn handelswaar te slijten aan toeristen.’ De titel, Martha Vonk gaat naar Istanbul, nodigt ook al niet echt uit tot kijken. Dat de film desondanks op bulderend gelach in de bioscoopzaal mag rekenen, is op het conto van tapijtenverkoper Ahmet te schrijven. De in Duitsland opgegroeide Turk probeert zijn eigen hoofd en dat van veertig dorpsbewoners boven water te houden door tapijten te verkopen in Istanbul. Dan mag er best wel een leugentje af zou je zeggen, maar Ahmet maakt het wel erg bont. Zo heeft zijn vrouw altijd dezelfde nationaliteit als die van zijn klanten. Met prachtige verhalen over de totstandkoming van de tapijten, openlijk geflirt en keiharde onderhandelingen (die vijfentwintig euro, daar moet mijn baby van leven!) windt Ahmet iedereen om zijn vinger. Maar hij vreest dat Allah hem minder makkelijk zal vergeven.

Martha Vonk gaat naar Istanbul is vermakelijk en snijdt op subtiele wijze de zwaardere thema’s aan die toerisme en immigratie nu eenmaal met zich meebrengen, zoals cultuurverschillen en ongelijkheid. (Marjolein van Trigt)

Een wereld op zich
De muze – Hoofdprogramma
(Ben van Lieshout • 2007)

Verwachtingsvol en vol van ambitie is een jongeman naar de grote stad getrokken. Overdag werkt hij op een saai kantoor maar eigenlijk wil hij een groots en meeslepend leven als schrijver. Helaas, de kille stad biedt de introverte man alleen kwelling en slapeloosheid. ’s Nachts vlucht hij in de bibliotheek, bioscoop of wandelt hij eindeloos langs de meest mistroostige uithoeken van de metropool. Dromend van een muze die zijn liefde en inspiratie zal doen overkoken ziet hij de onpeilbare Monica Vitti uit de films van Antonioni als enig ideaalbeeld en troost. Dan ontmoet hij op een van zijn nachtelijke tochten een vrouw. Net als hij: dolend, eenzaam en zonder bestemming.

De film is geïnspireerd op het boek Portret van een jongeman van J.M. Coetzee en de film L’Eclisse van Antonioni. Maar De muze is een wereld op zich. Verstoken van dialoog, en alleen met voice-over teksten die ontleend zijn aan de roman. Net als de jongeman slaat ook de kijker aan het ‘ronddolen’. Wil Van Lieshout de kijker hiermee tot reflectie en zelfspot over zijn eigen leven dwingen? Hoe eenzaam, egoïstisch staan wij in ons bestaan? Hoe groots waren onze eigen idealen? Van Lieshouts langzame en verstilde verfilming is makkelijker te begrijpen als je meegaat in die kwellende levensvragen. Gelukkig, om in de onverstoorbare cadans van de vrijwel levenloze urbane nachtelijke landschappen te geraken hoef je alleen te kijken en je mee te laten drijven met de prachtige nachtelijk shots. (Antoinette van Oort)

Meesterschap
Duska – Hoofdprogramma
(Jos Stelling • 2007)

Na een onvergetelijke opening, de geboorte van een snoeilelijke Duska, verplaatst deze tragikomedie vol onverwachte wendingen zich naar Amsterdam. Herkenbaar maar steeds weer anders uitgelicht, woont daar – tussen de stadsschouwburg en het oude Bellevue Cinerama – de uitgebluste filmjournalist Bob (Gène Bervoets). Hij slijt zijn dagen met het schrijven aan een scenario en de jacht op een lieftallige blondine (Sylvia Hoeks), de caissière van de bioscoop aan de overkant. Gekweld door het onbereikbare object van zijn verlangen, brengt hij zichzelf vaak in verlegenheid.

De menselijkheid en quasi-jongensachtigheid die Bervoets daarin legt is hartverwarmend en tegelijkertijd lachwekkend. Bobs voorspelbare leventje krijgt een onverwachte draai met het bezoek van Duska, gespeeld door de bekende Russische acteur Sergei Makovetsky. Opeens staat hij voor de deur, en de oude bekende die Bob ooit ontmoette op een Russisch filmfestival is niet van plan uit vrije wil weer weg te gaan. Wat Bob ook probeert, Duska heeft de achtervolging ingezet en raakt als Bob’s alter-ego steeds meer aan hem vastgeplakt. De verwikkelingen, acties en dialogen die dat geeft tussen de twee mannen zijn vol humor, tragiek en irritatie. Beide acteurs zijn meesters in het kleine gebaar.

Stelling vult dit aan met een tot de verbeelding sprekende enscenering, en wendingen in het heden (en soms verleden). Onverwacht, sluipend en heel dichtbij wordt Duska zo tot een meesterwerkje van mannelijk heroïsme vol snikken en glimlachjes. Dat Hollands vakmanschap ook meesterschap kan zijn zal door weinigen kunnen worden ontkend na het zien van Duska. (Antoinette van Oort)

Toevallige momenten
Wat blijft beweegt – Hoofdprogramma / Dag van de amateurfilm
(Albert Elinga • 2007)

Van de wieg tot het graf. Sinds de komst van de film zijn de levens van velen op amateurfilm vastgelegd. Ooit opgenomen als herinnering voor later is veel van dit amateurmateriaal terecht gekomen in het Smalfilmmuseum, opgericht door Henk Verheul in 1985. Het immense filmarchief zal dit jaar worden overgedragen aan het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Daar is geen plaats voor de kleine groep vrijwilligers die al jaren het materiaal catalogiseert en op orde brengt. Femke is een van hen. Fragiel, grijs en even broos als het materiaal wat ze bekijkt. Vier seizoenen volgt de camera haar wekelijkse gang naar het archief. Geduldig en nauwgezet beschrijft ze de gebeurtenissen uit de willekeurige levens die aan haar voorbij glijden. De schijnbaar willekeurige momenten veranderen onder haar handen, in het zicht van de filmmakers, tot een collage aan beelden. Het verleden herleeft in toevallige momenten, soms met een schokkende historische markering. Bekeken over de schouder van, is Wat blijft beweegt een film over film. Hij belicht een minuscuul stukje van ons collectief geheugen wat zorgvuldig maar onzichtbaar ligt opgeslagen. (Antoinette van Oort)

Interessant experiment
Ben X – Vlaams Panorama
(Nic Balthazar • 2007)

In het kader van het Vlaams Panorama is op het NFF onder andere de debuutfilm van Nic Balthazar te zien. De man die bij Nederlandse filmliefhebbers vooral bekend zal zijn als de kale ‘Filmfan’ die lange tijd de films op de Belgische zender Canvas aankondigde, heeft nu zelf een film gemaakt. Ben X is gebaseerd op zijn eigen roman en dito toneelstuk. Hij is er direct mee genomineerd voor een Oscarnominatie.

Ben X gaat over een autistische jongen die hevig gepest wordt op school, maar thuis vlucht in computergames waar hij wél de held kan uithangen. Probleem is dat zijn klasgenoten hem zelfs hier terroriseren, want zo gaat dat tegenwoordig: cyberpesten heet dat. Wat op het eerste gezicht een vrij conventioneel verhaal lijkt over de gevolgen van een handicap wordt echter met een veelheid aan filmische middelen – waanbeelden, grofkorrelige gsm-opnames, scènes uit de bestaande computergame ArchLord – aaneengesmeed tot een interessant experiment.

De vraagtekens die je zou kunnen zetten bij sommige elementen (de voice-over, de vergaande aard van het pesten, de nep-interviews) verdwijnen als sneeuw voor de zon naarmate het fatale einde van de film nadert. Dan blijkt de plot ineens verbazend goed in elkaar te zitten, en laat hij nog een emotionele dreun na ook. (Marcel van den Haak)