Film / Achtergrond
special: Iraans Filmfestival (24 september 2006)

Een tipje van de sluier opgeheven

Iran, het controversiële land, ontoegankelijk lijkend voor ons ‘westerlingen’ en dat op het moment zoveel ter discussie staat, heeft dit jaar voor het eerst een filmfestival in Utrecht. Één van de drie festivals ter wereld die gewijd zijn aan Iraanse cinema, weet de organisatie te vertellen. En het is een succesvol debuut: vrijwel alle programmaonderdelen zijn uitverkocht en er lijkt veel animo te zijn voor het festival, dat ons een blik gunt in het verre en voor ons mystieke Iran.

~

“De films die in dit festival te zien zijn, zijn op kwaliteit geselecteerd en niet op politieke inhoud, vooral de film staat hier centraal”, wordt bij de inleiding van het festival gezegd. Toch lijken de politieke en sociaal-maatschappelijke aspecten van Iran centraal te staan op het Iraans Film Festival, zowel in de films als in de discussies die plaatsvinden naar aanleiding van die films. Het festival opent met de kinderfilm Children of Heaven (Bacheha-Ye aseman, 1997) van Majid Majidi. Deze film is een aanklacht tegen de armoede, en vertelt het verhaal van een jongentje dat de schoentjes van zijn zusje kwijtraakt en op alle manieren probeert om dit met haar goed te maken. Volgens festivaldirecteur Parwin Mirrahimy en filmkenner en socioloog Sharog Heshmat Manesh moesten filmmakers in Iran voorheen veel gebruik maken van metaforen, symbolisme en kinderen om de opgelegde censuur te omzeilen en is er nu, mede door de komst van digitale cinema die de filmmakers minder afhankelijk maakt van overheidsinmenging in de productie, meer ruimte gekomen voor het realisme. Vooral filmmakers van de laatste vijf jaar weten zich af te zetten tegen de oude garde filmmakers en weten door het gebruik van het dagelijkse leven en toegankelijke karakters het ‘gewone’ publiek te bereiken met hun films. Voorheen was film vooral gericht op een elitair publiek. Children of Heaven is een film die het nog van symbolisme en metaforen moest hebben. Het is een lief verhaaltje met een duidelijke moraal die nergens echt scherp gebracht wordt. Meer wordt er gewerkt met het opwekken van medelijden voor de personages in de film.

Schokkend

Scène uit 20 Fingers
Scène uit 20 Fingers

De volgende film, 20 Fingers (2004), is een heel ander geval. Deze film is extreem controversieel voor Iraanse begrippen en is daarom ook alleen daar gefilmd. De montage, productie en distributie is allemaal buiten Iran gebeurd, in het land zelf is de film nog nooit vertoond. Regisseuse Mania Akbari, die in deze film ook de vrouwelijke hoofdrol speelt, confronteert de kijker met onrustige beelden van een getrouwd stel dat verschillende dialogen voert, die altijd in een vervoersmiddel plaatsvinden. Zij bespreken openlijk liefde, seks, ontrouw en de verplichtingen van het huwelijk. Al snel is duidelijk dat de vrouw zoekt naar een grotere vorm van vrijheid, die de man haar in principe graag wil geven, maar tegelijkertijd worstelt met zijn traditionele overtuigingen. De film is bij tijden schokkend, zelfs voor een ‘westers’ publiek, en voor een Iraanse film uniek in het feit dat er openlijk over seksualiteit wordt gesproken. Dit is duidelijk een aanklacht tegen de patriarchale mannencultuur in Iran. Jammer is dat de film gebrekkig ondertiteld is en degenen die geen Fārsi (de taal van Perzisch Iran) spreken bepaalde nuances in de gesprekken missen, wat duidelijk te merken is aan het gelach van het aanwezige Iraanse publiek. Bij een film als deze zou het erg interessant zijn om een gesprek te voeren met de regisseuse. Het zal echter een moeilijke opgave zijn om iemand uit Iran naar een Nederlands festival te krijgen en net als bij bijna alle andere films ontbreekt dus de maker. De organisatie heeft geprobeerd dit gemis op te vullen met enkele Iran-kenners en filmmakers die in Iran hebben gewerkt, maar dit heeft tot gevolg dat de discussies over de creatieve beslissingen van de maker puur speculatief zijn en er, zoals al eerder gezegd, vooral wordt gesproken over de politieke en sociaal-maatschappelijke situatie in Iran.

Schoonheidsidealen

Scène uit Nose, Iranian Style
Scène uit Nose, Iranian Style

De volgende film op het programma is de documentaire Nose, Iranian Style (2005) van Mehrdad Oskouei. Het verschijnsel dat hier onderzocht wordt is dat neuscorrecties onder jongeren enorm populair zijn in Iran. Dit is een opvallend verschijnsel, omdat de Islam vooral gericht is op het innerlijke. Wat als mogelijke oorzaken naar voren wordt gebracht is het feit dat bij meisjes het gezicht nog het enige onbedekte deel van het lichaam is en dit dus het enige is waar verfraaiing zoals make-up en plastische chirurgie zichtbaar zijn. Daarnaast wordt de groeiende westerse invloed op schoonheidsidealen aangevoerd en het feit dat ‘lelijke’ kinderen niet uit te huwelijken zijn en dus een probleem opleveren voor de sociale structuur van een familie. Hoewel in deze documentaire alle aspecten van de plastische chirurgie worden belicht, geeft Oskouei niet echt een oordeel over deze trend. Hij lijkt vooral een humoristisch portret neer te willen zetten van een vreemd modeverschijnsel en er een oorzaak voor te vinden.

Ontroerend

Scène uit Tehran 7:00 A.M.
Scène uit Tehran 7:00 A.M.

De hoofdfilm Tehran 7:00 A.M. (2003) is de enige waarvan de regisseur aanwezig is op het festival. Deze film, die begon als een documentaire maar uitliep op een speelfilm, toont enkele korte episodes van mensen die elkaar in Teheran (de hoofdstad van Iran) ontmoeten en door hun onbegrip voor elkaar niet kunnen communiceren. Weer zorgt het ontbreken van goede ondertiteling voor het gemis van enkele zeer goede grappen (gezien het aantal lachende Fārsi begrijpende mensen) en is het moeilijk de film altijd even goed te begrijpen, maar de algemene ontroerende en aandoenlijke sfeer is goed te voelen. Hoewel onderwerpen als wanhoop en de dood de boventoon voeren, is de boodschap van deze film een hoopvolle, zegt regisseur Shahab Razavian. Hij is van mening dat Europeanen een eenzijdig beeld van Iran kennen, het beeld van de plattelandsgemeenschappen en nomaden. Met deze film wil hij een realistisch beeld van stedelijk Iran scheppen, een land waar hij kritisch over is maar wel van houdt.

Al met al een geslaagd festival, maar met iets teveel films voor een zodanig korte tijd (één dag). Gelukkig liggen er voor volgend jaar plannen voor een meerdaags festival. Wellicht kunnen er dan ook meer regisseurs aanwezig zijn en is er meer tijd om de programmaonderdelen die tussen de films door worden gepresenteerd (zoals een foto-expositie en studentenfilms) te zien. Het onbekende en mysterieus aandoende Iran lijkt na deze dag in elk geval een stuk minder ver weg.