Retrospectief John Cassavetes

DEEL 1 | DEEL 2

Inhoud: Gloria | Shadows | Husbands | A Woman under the Influence & Love Streams |

Genuanceerde momenten

Gloria (1980)

Gloria is gemaakt onder studiodruk en, volgens Cassavetes’ eigen zeggen, alleen voor het geld. Toch mag het resultaat er zijn, al blijft het een rare mix van genres en stijlen. Gloria Swenson (Gena Rowlands) neemt de zesjarige Phil Dawn (John Adames) op sleeptouw nadat diens familie is vermoord door de maffia, omdat zijn vader, als hun accountant, uit de school dreigde te klappen. Phil heeft zijn vaders aantekeningen bij zich, die een bewijslast vormen, maar hem ook FBI-bescherming op kunnen leveren. Omdat Gloria zelf ook een maffiaverleden heeft, kan ze echter niet naar hen toe, en zo begint een lange vlucht door het grauwe New York. Dit uitgangspunt mag dan niet zo origineel zijn, de kijk van Cassavetes op de relatie tussen Gloria en Phil is dat wel. Haar ambivalentie ten aanzien van de jongen (‘I don’t like kids‘, zegt ze tegen diens vader, ‘especially yours‘) komt naar de oppervlakte als de twee klemgezet worden tijdens hun vlucht. Gloria probeert Phil zijn eigen weg te laten zoeken omdat ze door haar verleden nauwelijks iets voor hem kan doen. De frustratie is van haar gezicht af te lezen. Phils gevoelens voor Gloria zijn al even verwarrend: hij ziet haar als moeder, als een stoer wijf en als een te beschermen vriendin. Zijn pogingen om zich als man in de relatie te profileren illustreren de absurditeit van de standaard masculiene kijk op dit soort situaties.

Het zijn deze genuanceerde momenten tussen Gloria en Phil waarin de kracht van de film ligt. Onder druk van datzelfde systeem en de bijbehorende conventies worstelt Cassavetes om daar niet in mee te gaan en zijn eigen kijk te blijven geven. Soms kan ook hij er niet onderuit en bekeert hij zich tot een sentimentelere moeder-zoon-scène. Het is daarbij jammer dat hij de meeste emotionele momenten tussen de twee voorziet van de weliswaar mooie maar ook erg sentimentele muziek van Bill Conti. Veel is gezegd over de hard-boiled manier waarop Rowlands de confrontaties met de maffia aangaat, als een soort moderne en vrouwelijke James Cagney. Geloofwaardig wordt haar stoerheid echter nergens, en het is vaak eerder grappig dan spannend om te zien hoe ze de wiseguys in de luren weet te leggen. Alsof Cassavetes zelf ook wel weet dat het overleven van de twee in het echte leven onmogelijk zou zijn geweest. Let verder vooral op de schitterende locatie-opnames waarin de regisseur de brute kracht van New York als een extra personage weet op te voeren, en de stad de twee zowel hindernissen als schuilplaatsen biedt. (Erik Kersten)
Terug naar boven

Vrolijk rommelig

Shadows (1959)

Het verhaal gaat dat een groot deel van het publiek wegliep tijdens de eerste vertoning van Shadows. Het improvisatiekarakter van de film zou te ontoegankelijk geweest zijn. Een halve eeuw na verschijning valt dat wel mee. De film gaat over een groep New Yorkers die in de roerige Beatjaren tobt over relaties en zijn plek in de maatschappij. Centraal staan de levens van Hugh, Ben en Lelia, broers en zus. Hugh is een zwarte zanger en baalt van het feit dat hij alleen maar aan de bak kan als aankondiger. Ben is een lome nietsnut, die zijn dagen slijt op straat en tegen beter weten in probeert een meisje op te pikken. De jonge Lelia valt continu voor de verkeerde mannen en wordt heen en weer geslingerd tussen hysterisch verdriet en misplaatste arrogantie.

Shadows wordt vaak beschouwd als een van de eerste succesvoorbeelden van de Amerikaanse onafhankelijke cinema. Het is Cassavetes’ debuut als scenarist en regisseur, dus technisch gezien valt er nog van alles op aan te merken. De montage is enigszins slordig, de beelden zijn niet altijd even scherp en het is goed te zien dat er nog geëxperimenteerd wordt met het licht. De film is rommelig, maar juist daardoor een prachtig tijdsdocument van de New Yorkse jaren vijftig. Cassavetes laat de boel bruisen met snelle dialogen en vooral: een ijzersterke soundtrack van Shafi Hadi, de saxofonist van Charles Mingus. Zijn eerste film is optimistisch, met een vleugje weemoed. En wat knap is: de improviserende personages blijven sympathiek, ondanks het feit dat ze vervelende trekjes hebben en volkomen stuurloos zijn. (Geert Maarse)
Terug naar boven

Confronterende waanzin

Husbands (1970)

Husbands is een van Cassavetes’ meest omstreden films. Het verhaal: drie gefortuneerde veertigers komen op een begrafenis van een vierde vriend bij elkaar en komen erachter dat ze niets hebben bereikt van wat ze wilden. Daarop besluiten Harry (Ben Gazzara), Archie (Peter – Columbo – Falk) en Gus (Cassavetes) er vandoor te gaan. Wat volgt is een achtbaanrit vol drank, basketball, liederlijkheid, gokken en vrouwen.

‘A comedy about life, death and freedom‘, luidt de ondertitel. Te lachen valt er echter weinig. De film heeft veel weg van de Franse jaren zeventig-klassieker La grande bouffe, waarin een groep heren zich terugtrekt in een villa om zich dood te eten. Ook in Husbands wordt radicaal gebroken met de heersende moraal. De afkeer komt voort uit een mix van existentialistische dilemma’s en een platte midlifecrisis. De mannen rennen dronken over straat, zetten zichzelf openlijk voor schut en bouwen feestjes in hotelkamers. Ze schipperen tussen de euforie van een vrij leven en het cynische hedonisme van iemand die ten dode opgeschreven is.

De film duurt ruim twee uur, maar in de herhaling schuilt de kracht. De kille wanhoop van het suburb-bestaan wordt er met harde slagen ingebeukt. De jonge Gazzara (Paris je t’aime, Dogville), die ver boven de anderen uitstijgt in de geïmproviseerde dialogen, heeft continu een fel fonkelende waanzin in de ogen. De een na de ander is een zenuwinzinking nabij. Het is een confronterende trip, een verhaal dat onmogelijk onberoerd laat. Of je walgt ervan, of je bent er lyrisch over. In beide gevallen was Cassavetes waarschijnlijk tevreden geweest. (Geert Maarse)
Terug naar boven

Alle ruimte voor emoties

A Woman under the Influence (1974) en Love Streams (1984)

Wie onder de twintig heeft tegenwoordig geen ADHD of een aan autisme verwante stoornis? Zeker in het licht van de huidige behoefte aan dit soort psychologische labels zijn A Woman under the Influence en Love Streams boeiende observaties van afwijkend gedrag, misschien wel waanzin, maar bovenal liefde. A Woman under the Influence markeert John Cassavetes’ compromisloze, anti-Hollywood-benadering van film. De regisseur nam naar verluidt een extra hypotheek op zijn huis om de film zonder inmenging van externe investeerders te kunnen maken. Het is net als Love Streams een van de tien films die hij maakte met echtgenote Gena Rowlands.

Het is een boeiend duo, die films. Een soort tweeluik bijna, over hoe ondefinieerbaar, ongrijpbaar en hopeloos gecompliceerd liefde is. In A Woman under the Influence is Rowland Mabel, huisvrouw en moeder van drie jonge kinderen. Mabel is een tikje gestoord, of zoals haar echtgenoot Nick (Peter Falk) zegt: ‘Ongewoon, maar niet gek’. Nick en Mabel houden van elkaar, dat spat van het scherm af, maar gelukkig worden ze er niet van. Mabels vreemde en steeds onvoorspelbaarder  gedrag drijft Nick, en ook Mabel,  tot wanhoop. ‘Zeg me hoe ik me moet gedragen’, dringt Mabel aan. ‘Ik kan het heus.’

Niet alleen de strijd die Mabel en Nick leveren met de druk van buitenaf om een normaal gezin te vormen, maar vooral de worsteling met hun tegenstrijdige emoties drijft de film voort. Mabel wil zo graag, maar weet niet hoe. In haar kinderlijke enthousiasme schrikt ze anderen af. Pijnlijk, vooral wanneer vader Jensen met zijn kinderen langskomt voor een middagje kinderplezier. Wat feestelijk en ongedwongen moet zijn, begint al ongelukkig en loopt uit op een drama. Nick staat machteloos.

Falk en vooral Rowlands gaan tot het uiterste om de gevoelens van hun personages te verkennen – het soort methodacting dat typerend is voor Cassavetes’ films. Het scenario ontvouwt zich hortend en stotend, volledig ondergeschikt aan het emotionele vuurwerk.  In A Woman under the Infuence registreert Cassavetes eigenlijk alleen maar, nauwgezet en dicht op de huid. Het levert indringende en soms ronduit ongemakkelijke cinema op, die je ook als toeschouwer flink aan het werk zet.

Dat geldt evenzeer voor Love Streams, waarin Rowlands opnieuw een wat afwijkende vrouw speelt. De dwingende liefde voor haar man en dochter heeft de familie onherstelbaar ontwricht. ‘Sarah, ik houd niet meer van je’, antwoordt haar ex Jack keer op keer wanneer ze hem belt. Precies andersom weet haar ongenaakbare broer Robert (Cassavetes zelf) niet wat hij aan moet vangen met de onvoorwaardelijke liefde van zijn achtjarige zoon. Daar is geen plaats voor in zijn ogenschijnlijk vrije, ‘artistieke’ schrijversbestaan vol drank, vrouwen en tijd. Pas als Sarah bij hem intrekt, ontwaakt hij uit zijn roes.

Het lijkt wel of broer en zus – allebei extreme karakters –  als enige tegen elkaar zijn opgewassen. Love Streams is Cassavetes’ laatste film en wordt vaak gezien als zijn meesterstuk. De zo kenmerkende ontleding van emoties door zijn acteurs is hier in evenwicht met het beeld – zo filmde Cassavetes voor het eerst niet uit de hand. Maar net als in A Women Under the Influence is ook in Love Streams waanzin de keerzijde van liefde en krijgt dat uitgangspunt alle ruimte om te laten zien hoe complex de menselijke geest is. Pure emotie op een bedje van celluloid. (Marjanne de Haan)
Terug naar boven