Hoelang houdt Poetin de literatuur monddood?

Ook slaviste Ellen Rutten en Ruslandcorrespondent Arnout Brouwers schoven aan. Natuurlijk was Sjisjkin het meest aan het woord. De vraag was allereerst of er tegenwoordig minder uitstekende schrijvers in Rusland zijn dan in voorgaande generaties. Dat er bijvoorbeeld in Duitsland veel meer dan bij ons uit het Russisch vertaald wordt, hoeft op zich niet alles te zeggen over kwaliteit. Sjisjkin ontweek de vraag door over één auteur de loftrompet te blazen: Alexander Goldstein (1957-2006), die volgens Sjisjkin mogelijk te gecompliceerd schreef om vertaald te worden. Had die dan wel een groot Russisch lezerspubliek? Teken aan de wand toch dat geen slavist in de zaal van hem gehoord had. Kort nadat hij de laatste punt in zijn laatste werk had gezet, stierf hij in Israël.

Tanden
Sjisjkin opperde dat de repressie in zijn vaderland niet meer zoals vroeger totalitair is, maar als het ware situaties en personen selecteert om de tanden van het regime te laten zien. De brainwashing door de staatstelevisie doet de rest. Russen zijn geen slaven meer, want de regering kiest ervoor aan olie en gas verslaafd te zijn. Poetin blijft mede in het zadel dankzij de landen die olie en gas afnemen, spreekt Sjisjkin zijn gehoor bestraffend toe. Wij stelen die producten van het Russische volk. Bovendien is onze verontwaardiging veilig selectief: we nemen het op voor de homo’s, maar maken ons veel minder druk om martelingen op de politiebureaus.

Hoewel er met name online een alternatief wereldje figureert, is dit een digitaal ghetto zolang niet offline de straat wordt bereikt. Iets wat ook geldt voor de satire die wel degelijk een plaats heeft in kranten die niet door de staat worden beheerst. De protestpotentie wordt ook beperkt doordat veel jong talent in het buitenland studeert en Rusland verder laat voor wat het is.

Sjisjkin woont weliswaar in Zwitserland, met zijn Zwitserse vrouw, maar is met zijn Russisch paspoort vrij om te gaan en staan waar hij wil. Hij neemt deel aan protestbijeenkomsten, maar niet als schrijver, bang als hij is om aan wat voor paal ook genageld te worden. Hij schrijft ook niet regelrecht over politiek, maar over human dignity. De betoging van schrijvers in mei tegen de derde termijn van Poetin verliep probleemloos. Er was geen toestemming voor verleend, maar er werden geen spandoeken en leuzen gevoerd. De tocht van 10.000 mensen eindigde in het park waar een kamp van Poetincritici was opgeslagen.

Geen drommen mensen
Toch lijkt de president bevreesd voor de drommen mensen die hem níet aan de kant van de weg stonden toe te juichen toen hij in zijn Mercedes langsreed om in het Kremlin als president beëdigd te worden, na zonneklaar vervalste verkiezingen. Ook híj kan op zijn klompen aanvoelen dat hij als sterke man gekielhaald gaat worden via de uiteindelijk onstuitbare wegen van informatie. Pas daarna zal hij opzij worden gezet door de thieves and criminals die nu nog zijn slippendragers schijnen en doemen er wellicht mogelijkheden op voor meer democratie.

Schrijvers in Rusland oefenen weinig invloed uit: ze worden weinig gelezen. Niet omdat er geen lezers zijn, maar die krijgen nu eenmaal te weinig toegang tot drukwerk dat, afgezien van Moskou, goeddeels buiten de boekhandels en bibliotheken wordt gehouden. Hun keuze is en wordt beperkt. De uitgeverijen die vanouds kwaliteit bezorgden, zijn of worden door de commercie opgevreten. Die vult de kanalen van het distributiesysteem. Bovendien zijn boeken gemiddeld te duur in aanschaf.

Misschien is het toch een troostvol teken van langzame vooruitgang dat Sjisjkin een paar uur goedgeluimd en toch ookverbeten van zich af kon praten. Laten ze hem vanwege zijn internationale succes met rust of hebben ze in Rusland toch een ernstig oogje op hem?

Schrijvers onder Poetin. De staat van de hedendaagse Russische literatuur • De Balie i.s.m. SLAA • 29 oktober 2013