De unieke huizen van Alex van Warmerdam
Wie is er bezig met het decor in een film? Afgezien van bouwvakkers en filmwetenschappers waarschijnlijk niemand. Toch liet schrijver-regisseur-acteur Alex van Warmerdam voor zijn laatste drie films – De laatste dagen van Emma Blank (2009), Borgman (2013) en Schneider vs. Bax (2015) – drie unieke huizen bouwen die voldeden aan zijn artistieke visie. Een prijzige maar prijzenswaardige beslissing, want het geeft de films een volstrekt unieke uitstraling.
De villa in Borgman is daar misschien het beste voorbeeld van. Het gezin van Marina (Hadewych Minis) en Richard (Jeroen Perceval) heeft zich met betonnen, raamloze muren volledig afgeschermd van de buitenwereld. Binnen genieten ze in alle rust van hun strakke, moderne inrichting. Het enige uitzicht dat ze hebben is op hun tuin. Maar dit perfect bijgehouden hof moet eraan geloven als de schuldbewuste Marina, Camiel Borgman (Jan Bijvoet) in haar leven toelaat. De meelijwekkende zwerver blijkt namelijk niet van deze wereld te zijn en heeft geheel eigen plannen met het gezin.
De gebeurtenissen die zich vervolgens ontvouwen zijn tegelijkertijd hilarisch absurd en onderhuids ongemakkelijk. Van Warmerdams script is open en suggestief: antwoorden blijven consequent uit. Borgman en zijn vrienden laten een onbegrijpelijk spoor van vernietiging achter, maar worden nooit onsympathiek. Marina en haar gezin zijn in wezen geen slechte mensen, maar hebben wel hun scherpe randjes. Wat overblijft is verwarring: een leeg huis en verwoeste tuin, en niemand weet waarom.
Menselijk falen
De droogkomische misdaadfilm Schneider vs. Bax bewandelt een wat toegankelijkere weg. Huurmoordenaar Schneider (Tom Dewispelaere) krijgt op zijn verjaardag de opdracht om schrijver Ramon Bax (Alex van Warmerdam) te vermoorden. Deze is net op dat moment bezig de crisis rondom zijn verongelijkte minnares, hysterische dochter en perverse vader te bezweren – het liefst met een boel alcohol en drugs. De film bestaat uit weinig meer dan een opeenvolging van voortdurend menselijk falen, wat tragisch zou zijn als het niet zo hilarisch was.
Bax huist in een klein, op steigers gebouwd huisje in het riet. Het maagdelijk witte gebouw zou een bastion van rust moeten zijn, maar wordt van alle kanten door de meest uiteenlopende bedreigingen bestookt. Toch is het op gebied van production design niet Bax’ huis dat de show steelt, maar het kantoor van Schneiders opdrachtgever Mertens (Gene Bervoets). Deze uit louter bruintinten bestaande ruimte, waar Mertens’ outfit perfect op is afgestemd, is zo over the top dat het moeilijk is om bij de eerste aanblik niet onmiddellijk in de lach te schieten.
De dood
Waar het huis welverdiend alle aandacht naar zich toetrekt, is in De laatste dagen van Emma Blank. De zwarte villa met klassieke inrichting weerspiegelt perfect de aard van het titelpersonage (Marlies Heuer): klasse vanbinnen maar apart naar buiten toe. Terwijl deze dame op de dood wacht, deelt ze haar bedienden-annex-familie – in die volgorde – de meest uitzinnige bevelen uit. Zo moet haar man Haneveld (Gene Bervoets) van de ene op de andere dag een volgroeide snor dragen, en mag haar broer Theo (Alex van Warmerdam) letterlijk de hond uithangen.
In Van Warmerdams wereld proberen personages zich zo goed mogelijk te redden in zulke belachelijke situaties. Soms lukt hen dat aardig, andere keren worden ze tot waanzin gedreven. Vaak komt er geweld aan te pas, vrijwel altijd grappig maar nooit op een verheerlijkende manier. Zo wordt ook de dood een absurd moment dat nu eenmaal een keer plaatsvindt. Die existentiële onbestemdheid maakt zijn films een genot om te zien – voor iedereen, maar in het bijzonder voor bouwvakkers.
