Ik dood geen mens, ik dood een principe

Als de wanhoop nabij is, schuilt in ieder mens een monster. Toneelschrijver Bertold Brecht verwoordde dit gegeven al op treffende wijze: ‘Erst das Fressen und dann die Moral.’ Mag je een moord plegen om je eigen hachje te redden? Dit morele dilemma vormt de leidraad van Misdaad en Straf.
Hartverscheurende kreten en droge grapjes
Toch wordt Raskolnikov langzaam verteerd door schuldgevoel. Hij belandt in een paranoïde koortsdroom vol twijfel en zelfhaat. In het semi-industriële decor wordt de misère van de Russische outcast versterkt door een weemoedige cadans van vioolmuziek.

Ondanks alle dramatiek van dit verhaal weet Joris Smit, één van de vaste gastacteurs van het NNT, zijn personage toch een zekere lichtvoetigheid en ironie te geven. Volkomen naturel balanceert hij tussen hartverscheurende kreten en droge grapjes waarin hij zijn ellende relativeert. Smit laat sterk fysiek spel zien, waarbij heftige emoties elkaar in hoog tempo afwisselen zonder dat het op de zenuwen werkt.

Moreel dilemma

Ondanks een explosief begin en het sterke spel van Joris Smit krijgt het stuk geen handen en voeten. De worsteling van Raskolnikov wordt wel erg letterlijk verbeeld door de schimmen van de doden, die continu in witte jurkjes op het toneel ronddwalen. De personages die zijn pad kruisen (waaronder de gehaaide agent Porfiri en de perverse Marmeladov) blijven als losse eilandjes om de armlastige moordenaar heen dobberen.

Hierdoor komt het grote dilemma waar Misdaad en Straf om draait uiteindelijk niet goed uit de verf: mag iemand een moord plegen om het onrecht te bestrijden? Dostojevksi schreef zijn gelijknamige roman uit 1866 immers om de moraal van zijn tijd tegen het licht te houden. Raskolnikov maakt een interessant onderscheid tussen de gewone en de buitengewone mens. Die laatste heeft volgens hem het recht om misdaden te begaan als de situatie dit rechtvaardigt. ‘Ik dood geen mens, ik dood een principe,’ verkondigt hij. Maar wat dit principe nou daadwerkelijk voor hem betekent, daarvan blijft het publiek verstoken.