Oorlogsstemmen in RUHE

Waar ligt de grens tussen ergens een mening over hebben en ook daadwerkelijk actief je overtuiging uitdragen? Je kunt ergens in geloven, maar wat is het verschil tussen de mensen die in stilte een idee aanhangen en zij die de stap zetten en de daad bij het woord voegen en, zoals in dit geval, zich bij de SS aansluiten? Wat bezielt deze mensen? Dat is de centrale vraag in RUHE van Muziektheater Transparant. Twee voormalig SS’ers trachten hierop antwoord te geven door hun verhaal te vertellen.

Het publiek zit voor deze keer eens niet in de zaal, maar op het podium in de concertzaal van Tilburg. Houten stoelen, die op verschillende Belgische antiekmarkten bijeen gesprokkeld moeten zijn, staan in een cirkelvorm verspreid over het podium. De zangers van Collegium Vocale en de twee acteurs hebben hun plaatsen hier en daar al ingenomen wanneer het publiek wordt binnengelaten en de andere stoelen vult. Het licht dimt en de zangers gaan op de stoelen staan en brengen muziek van Schubert ten gehore. Er wordt mooi gezongen en de a capella vertolking geeft de muziek een nieuwe dimensie die erg puur is in haar eenvoud en die de harmonieën mooi uit laat komen. Dit staat in schril contrast met de verhalen van de twee oud-SS’ers die afwisselend gespeeld worden door Josse de Pauw, Tom Jansen, Dirk Roofthooft en Carly Wijs.

Goed en fout

Het is een interessante keuze om de zangers en acteurs tussen het publiek in te zetten. Het lijkt alsof Transparant hiermee wil benadrukken dat de oud-SS’ers en de toeschouwers eigenlijk helemaal niet zoveel van elkaar verschillen, want als RUHE iets probeert, dan is het wel om begrip te kweken voor de keuzes van mensen aan de aanvang van de Tweede Wereldoorlog. De grens tussen wat goed en fout was in de oorlog, zou moeten vervagen door deze oud-SS’ers in eerste instantie neer te zetten als mensen zoals jij en ik, maar dit doel wordt slechts ten dele bereikt. De eerste SS’er die vertelt is een vrouw die tijdens de oorlog in een ziekenhuis in de buurt van Berlijn werkte waar Duitse oorlogsslachtoffers werden behandeld. Zonder blikken of blozen vertelt zij over de verminkingen van de soldaten, over haar aan kalverliefde grenzende fascinatie voor Hitler en hoe haar vader, een officier aan geallieerde zijde, haar na de oorlog heeft proberen te arresteren. Zij heeft geen spijt van haar daden of sympathieën. Het enige dat zij als ‘fout’ bestempelt is de diefstal van een houten karretje van een Pools stel terwijl ze op de vlucht was voor het oprukkende geallieerde leger.

De man vertelt vooral over hoe de oorlog niet bepaald voldeed aan zijn verwachtingen. De actie waarnaar hij zo verlangde, bleef uit. Keer op keer benadrukt hij dat het niet nodig is om je te verontschuldigen, maar juist hierdoor is bij hem een greintje meer menselijkheid te bespeuren. Hij onttrekt zich niet aan zijn verantwoordelijkheid door zichzelf niet meer of minder verantwoordelijk te houden dan Eichmann. Typisch genoeg vergelijkt hij Eichmann en zichzelf met twee bankrovers waarvan de één het pistool richt en de ander de vluchtauto bestuurt. Beiden zijn even verantwoordelijk voor de overval omdat die zonder één van hen niet door had kunnen gaan. Het grote verschil zit hem in de verantwoordelijkheid die deze personen door de samenleving wordt aangerekend.

Moeizame monologen

RUHE is een voorstelling die niet voor iedereen even interessant zal zijn. De gemiddelde leeftijd van het publiek lag ook hoog, want de voorstelling is een goed voorbeeld van hoe verder het van je af staat, hoe minder het zal boeien. Dit komt doordat er niet direct een lijn getrokken wordt tussen de gebeurtenissen uit het verleden en eventueel gelijksoortige situaties in het heden. Daarbij komt dat de monologen van de SS’ers direct afkomstig zijn uit gesprekken die Armando en Hans Sleutelaar in de jaren ’60 voerden met mensen die zich toen bij de SS hebben aangesloten. Hierdoor zijn de teksten soms wat onsamenhangend. Tel daarbij op dat de geluidskwaliteit niet geweldig is wanneer een acteur niet direct naar je toe gedraaid staat en dan krijg je een verhaal dat af en toe moeilijk te volgen is. De liederen worden natuurlijk in het Duits gezongen. Dit leidt niet af, maar draagt ook niet bij aan een diepere beleving van de voorstelling wanneer je Duits niet zo goed is. Toch is RUHE kwalitatief een zeer goede voorstelling waarin overtuigend geacteerd en uitstekend gezongen wordt. RUHE is zeer de moeite waard wanneer je een voorstelling over de Tweede Wereldoorlog wil zien waar je als publiek bij wordt betrokken en die afwijkt van de gebaande paden.

RUHE is nog te zien op 27 januari in het Chassé Theater in Breda en 8 en 9 februari in het Hall Toll in Stavanger (België). Klik hier voor meer informatie.