Liefde in tijden van oorlog

Stand by your man – of toch maar weggaan? Kies je in oorlogstijd voor een veilige vluchtplek met je kinderen, of blijf je tussen het kanonnengebulder bij je Grote Liefde? Voor die keuze staat Badeloch, de vrouw van Gijsbrecht van Amstel. Een hedendaags dilemma in een antiek stuk bij Het Toneel Speelt.

Liefde in tijden van oorlog: de bijkomende ellende is door de eeuwen heen hetzelfde. Vluchten en je geliefde achterlaten, zonder de zekerheid dat je hem of haar nog ooit levend terugziet: een onmogelijke keuze. De scène waarin dat dilemma speelt is in Gijsbrecht van Amstel bij Het Toneel Speelt dan ook de actueelste. Amsterdam is belegerd. Gijsbrecht, de strijdende heer van de stad, wil dat zijn vrouw Badeloch en hun kinderen in veiligheid worden gebracht. Maar Badeloch wil niet weg. Ze smeekt, ze dwingt, ze argumenteert, ze wordt kwaad. Ze kan echter niet op tegen haar man. Die buldert, tiert, commandeert. Het huis dreigt in vlammen op te gaan, zijn gezin moet weg. Goedschiks of kwaadschiks. De zeventiende-eeuwse machtsstrijd tussen man en vrouw is niet alleen geloofwaardig, maar zelfs actueel.

Amsterdam niet belegerd

Vooropgesteld: Amsterdam is nooit zwaar belegerd geweest door omliggende gemeenten. Het verhaal van Gijsbrecht van Amstel (1639) is dus niet waar gebeurd. Wel waar gebeurd is de moord op graaf Floris V in 1296, toen Gijsbrecht heer van Amstel was. De aanleiding daartoe en de nasleep ervan gebruikte Joost van den Vondel om een heldhaftig verhaal te maken over een belegering van Amsterdam. Het stuk begint daarmee, op 24 december, vlak voor Kerstmis. Winnen ze het of verliezen ze het, de heren van Amstel. Traditioneel opende de Amsterdamse Stadsschouwburg er het jaar mee. Het Toneel Speelt pakt die traditie nu weer op.

Gijsbrecht van Amstel heeft – wat je noemt – zijn PR tegen: titel en plot kennen we doorgaans vagelijk van school. Een stoffig stuk van de belerende Joost van den Vondel, op rijm geschreven in de Gouden Eeuw, een tijd waarin mannen in harnassen en vrouwen in corsetten liepen. In die tijd declameerden acteurs hun teksten alsof het zware gedichten waren. Brrr!

Zo pakt de Gijsbrecht van Het Toneel Speelt echter totaal niet uit. Eventjes, een paar minuten maar, moet je als toeschouwer wennen aan de oude teksten. Maar dan komt het ook goed, dankzij de aanpak van regisseur Jaap Spijkers. Hij blaast om te beginnen het stof van het stuk door zijn acteurs de tekst proevend, nadenkend te laten vertellen. De eeuw van Vondel begint te leven, de tijd van de fraaie Rembrandt en van de komische en cynische Shakespeare. Spijkers maakt er een stuk van over bevoorrechte mensen wier levens worden verwoest door de oorlog. Daarnaast gebruikt hij waar mogelijk de maffe types die Vondel opvoert om een komische draai aan het zwaarwichtige verhaal te geven.

Allerbeste acteurs

Mark Rietman behoort inmiddels tot de allerbeste Nederlandse acteurs. Als Gijsbrecht is hij superieur. Zelfs van zo’n antiek personage weet Rietman nog een hedendaagse held te maken. Carine Crutzen is volstrekt geloofwaardig als de even verliefde als koppige echtgenote. De glaszuivere Marisa van Eyle neemt in een prachtige, Rembrandt-achtige jurk de Reien voor haar rekening: de burger die vertelt wat er met de stad gebeurt. Haar heldere betogen helpen de toeschouwer de ingewikkelde plot te blijven volgen. Belangrijk in deze voorstelling is de fraaie vormgeving van Guus van Geffen, waarin een kantelende vloer centraal staat. Kijken we tegen de onderkant aan dan zien we het slagveld, of het klooster. De bovenkant vormt de zwart-wit geblokte vloer in het huis van Rembrandt en Badeloch. Door de kleuren waan je je in een schilderij van Vermeer.

De personages van Daan Schuurmans, als de broer van Gijsbrecht, en de toch erg komische Bart Klever als spion en geestelijke komen het slechtst uit de verf. Dit stuk vraagt om zuivere stemmen en een beheerste voordracht, maar beiden raffelen hun teksten af waardoor het onverstaanbaar wordt.

Al met al. Gijsbrecht is geen makkelijke voorstelling, maar wel een mooie, en een bijzondere.

Gijsbrecht van Amstel is tot en met 18 februari te zien in diverse Nederlandse theaters te zien. Kijk op www.hettoneelspeelt.nl voor de speellijst.