Hedendaagse charmante schurk in gedateerde Brecht
Twee moorden. Dertig inbraken. 23 straatroven. Brandstichting. Meineed. Valsheid in geschrifte. Verleiding van minderjarigen…. en dat is dan nog maar een greep uit alle misdaden die Mackie Mes heeft gepleegd. Dat hij ervoor moet hangen lijkt onontkoombaar, ware het niet dat Mackie een boevenleven lang overal mee is weggekomen. Zo vergaat het ook de hedendaagse witte boordencriminelen, lijkt de maatschappijkritiek die Franz Marijnen in deze voorstelling stopt. Regisseur Marijnen brengt bij het Nationale Toneel De Driestuiversopera van Bertolt Brecht en Kurt Weill. Een opera die ondanks zijn gedateerdheid toch plezierig actuele trekjes heeft.
De onderwereld in De Driestuiversopera is verdeeld in twee kampen: dat van de ‘eerlijke’ bedelaars, die weliswaar lichamelijke gebreken fingeren om geld op te halen, maar wel degelijk ‘werken’ voor hun geld. Jonathan Peachum is hun baas. En het kamp van dieven, inbrekers en moordenaars, aangevoerd door Mackie Mes. Al zijn de nietsdoende boeven rijker, in moreel opzicht zijn de werkende bedelaars superieur. In de marge bij al deze outlaws bungelt de wereld van het bordeel: de hoeren kennen iedereen.
Wereld van boeven
In deze verdeelde onderwereld wordt Polly, de dochter van bedelaarskoning Peachum, verliefd op dievenbaas Mackie. Wat volgt is een zedenschets van hoe arme mensen overleven terwijl de bovenwereld zich niet eens bewust lijkt van hun aanwezigheid. De ‘fatsoenlijke’ Polly verlaagt zich tot het milieu van misdadigers, wil zelfs niet geloven dat Mackie er nog meer vrouwen op nahoudt. Mackie liegt en kletst alles recht wat krom is, als hij maar als winnaar uit de strijd komt. Lied na lied ontwikkelt die strijd zich.
Op het podium zitten de verschillende partijen elkaar achterna in echte kleine pickup-truckjes, elektronisch aangedreven, van het soort dat straatvegers erop nahouden. Het uitstekende ensemble Asko/Schönberg neemt het muzikale gedeelte voor zijn rekening. De musici geven vanuit de orkestbak ook antwoord als hen vanaf het podium een kwestie wordt voorgelegd. Het maatschappijkritische Brechtiaanse verhaal komt in de vorm van pamfletten vanuit de toneeltoren naar beneden zakken. Regisseur Marijnen past het vervreemdingseffect van de Brecht toe door enerzijds de handeling te onderbreken voor commentaar, en door anderzijds zijn acteurs niet realistisch te laten spelen: het theater ligt er voortdurend duimendik bovenop. De toeschouwer accepteert daardoor onhandigheden in de vertelling die normaal hinderlijk zouden zijn.
Psychopaat
Marijnens plaatst zijn Driestuiversopera in een verloederde omgeving, waarin de hoofdrollen zijn weggelegd voor rauwe seks en vanzelfsprekende misdaad. Onbetwiste ster is acteur Mark Rietman. Getooid met wit kostuum en lange zwarte pruik, zet Rietman Mackie Mes neer als het type Klaas Bruinsma/Willem Holleeder: charmant, innemend, populair bij de vrouwen, maar tegelijkertijd gevaarlijk en volstrekt onbetrouwbaar. Een opportunist, wie weet zelfs een psychopaat: gewetenloos, en in staat tot gruwelen zonder dat hij zich een moment verantwoordelijk voelt voor de slachtoffers die hij maakt.
Anniek Pheifer mocht bij het Nationale Toneel in de toneel-/operaversie van Carmen nog niet zelf zingen, maar doet dat als Polly in deze Driestuiversopera heel verdienstelijk. Polly is grappig, scherp, verontwaardigd. Anniek Pheifer schiet heen en weer van kinderlijk naar listig, van naief naar verleidelijk. Bedrogen door haar man Mackie, die er minstens twee, en misschien zelfs drie vrouwen op na houdt, besluit Polly wijselijk dat trouwen met Mackie neerkomt op leven met al die vrouwen.
Strop
Jammer is wel dat Peter Tuinman als de vader van Polly, bedelaarskoning Peachum, niet goed uit de verf komt. Nou is Peachum ook wel een ondankbare rol, want na een grootse start als leider van de Londense onderwereld komt hij op cruciale momenten nauwelijks aan het verhaal te pas. Machteloos ziet hij toe hoe zijn enige dochter blijft plakken aan de foutste man van Londen. En als die verrotte Mackie dan ook nog aan de strop ontkomt, staat Peachum er schaapachtig bij te lachen.
Regisseur Franz Marijnen meldt dat miljardenfraudeur Bernie Madoff hem op het idee bracht Brechts eigenlijk nogal gedateerde Brechts Driestuiversopera (1928) onder handen te nemen. In dit tijdsgewricht kun je die aanleiding nog breder trekken: we leven in een periode waarin juist witte boorden met al hun wandaden wegkomen en geen last hebben van de financiële crisis, terwijl gewone werknemers banen verliezen en hun hypotheek niet meer kunnen opbrengen. Wat dat betreft is er sinds de tijd van Brecht weinig veranderd.
De Driestuiversopera van het Nationale Toneel is te zien tot en met 19 juni 2011.
