Eigentijdse klankpracht
Het Institut de Recherche et Coordination Acoustique/Musique, ofwel: IRCAM werd door componist en dirigent Pierre Boulez in 1977 opgericht als klanklaboratorium en vervult binnen de eigentijdse muziek een grote rol als opdrachtgever maar ook als werkplaats voor eigentijdse componisten en musici. Het onderzoek naar het hele spectrum van de klank (elektronisch en niet-elektronisch) is een hoofddoel van het IRCAM. Het Ensemble intercontemporain, eveneens opgericht door Boulez, is nauw verbonden met het IRCAM en speelde onder leiding van de huidige muzikaal leider Susanna Mälkki tijdens deze ZaterdagMatinee werken van componisten die allen bij het IRCAM werkzaam zijn of zijn geweest.
Het uit 1992 daterende Serendib voor 22 musici van Tristan Murail (1947) is een goed voorbeeld van wat deze klankonderzoekingen bij het IRCAM in compositorisch opzicht kunnen opleveren. Serendib, ontleend aan de oude Arabische naam van Sri Lanka, en waaruit het woord ‘serendipiteit’ is ontstaan (bij toeval gelukkige ontdekkingen doen), is een onderzoek naar de transformatie van de klank en doet denken aan de beweging van golven, in dit geval zich langzaam voortbewegende klankgolven, die voortdurend veranderen van structuur en kleur. Een goed gekozen begin voor deze ZaterdagMatinee.
Spel met toonreeksen
Foto: Aymeric Warmé-Janville
Van Christophe Bertrand (1981), die bij Murail heeft gestudeerd, beleefde het in opdracht van het Ensemble intercontemportain en de ZaterdagMatinee geschreven Scales zijn eerste uitvoering. Scales, een spel met toonreeksen, is een studie naar de variatie- en formatiemogelijkheden ervan. Dit lijkt op papier misschien een wat droge academische oefening, maar het resultaat bleek een buitengewoon opwindende en bijna extatische luisterervaring. Hoe de musici van het Ensemble intercontemporain de zich voortsnellende en repeterende toonreeksen konden spelen leek menselijkerwijs bijna niet mogelijk. Felle passages van het slagwerk gaven het werk nog een extra felheid. Het abrupte slot (en niet alleen het slot) deed denken aan Strawinsky’s Sacre du Printemps. De componist, zelf aanwezig, zal ongetwijfeld tevreden zijn geweest
Hedendaagse klassieker
Het klankuniversum van Olivier Messiaen (1908-1992) is samen te vatten als een catalogus van vogelzang, exotische ritmes, kleuren in oneindig veel tinten, met een diep mystiek-religieus besef als bron. Al in een vroeg werk, zoals het tijdens deze Matinee gespeelde Oiseaux exotiques uit 1955-1956 voor piano en klein orkest, zijn deze elementen volop aanwezig: een ritmische onderlaag die wordt vertolkt door het uitgebreide slagwerk, met daarboven blazers en een virtuoze pianopartij die het gezang van de vogels verbeelden. Een met recht hedendaagse klassieker die door het Ensemble intercontemporain en pianist Sébastien Vichard op het scherpst van de snede werd gespeeld.
Brits impressionisme
Foto: Simon Fowler
De Matinee werd besloten met At First Light voor kamerorkest uit 1982 van de Britse componist en dirigent George Benjamin (1960). Benjamin, leerling van Messiaen en ook bij het IRCAM werkzaam geweest, liet zich inspireren door het schilderij ‘Norham Castle, Sunrise’ van de Britse impressionist William Turner. At First Light betekende voor Benjamin zijn doorbraak als componist. En goed was te horen waarom: zijn vermogen om in gloedvolle klanken sfeer en kleur te creëren maakt nog steeds indruk. Bijzonder is dat het werk voortdurend zijn helderheid behoudt, een helderheid die aan Ravel doet denken. Prachtige trompetsolo ook!
Susanna Mälkki leidde het Ensemble Intercontemporain in alle werken met opvallende trefzekerheid, elegantie en een glasheldere dirigeertechniek. Kortom: een boeiende ZaterdagMatinee die door net iets te weinig mensen werd bezocht maar gelukkig via de website van radio4 valt terug te beluisteren.
