Kunst / Expo binnenland

Uitdaging in variatie

recensie: Robert Zandvliet, Beyond the horizon

In samenwerking met het Kunstmuseum Bonn organiseert De Pont in Tilburg dit najaar een grote overzichtstentoonstelling – Beyond the Horizon – van werken van Robert Zandvliet (1970). Deze Nederlandse schilder werd bekend met schilderijen van alledaagse objecten. Met deze werken won hij in 1994 de Prix de Rome. Later maakte hij grote abstracte schilderijen, die vooral gekenmerkt worden door duidelijk zichtbare kwaststreken en banen.

De tentoonstelling geeft inzicht in het werk dat Robert Zandvliet maakte in de periode 1994-2005. De nadruk ligt vooral op het werk van na 2000. Daardoor krijg je minder inzicht in de veranderingen in zijn oeuvre. Van de schilderijen waarin Zandvliet alledaagse objecten nauwkeurig naschilderde, is bijvoorbeeld alleen de haarspeld te zien.

Eitempera

Robert Zandvliet, zonder titel, 2002. Eitempera op linnen, 262 x 203 cm.
Robert Zandvliet, zonder titel, 2002. Eitempera op linnen, 262 x 203 cm.

In de loop der jaren is niet alleen het onderwerp, maar ook het materiaal waar Zandvliet mee werkt, veranderd. In zijn abstracte werken maakt hij gebruik van eitempera. Zandvliet mengt voor deze verfstof eidooiers, pigmenten, water en olie. Eitempera heeft de eigenschap dat het transparant is. Hierdoor kunnen meerdere verflagen worden aangebracht, maar blijven alle lagen zichtbaar. In sommige werken zijn de streken van de kwast zo nadrukkelijk aanwezig dat zelfs de haren van de kwast te tellen zijn.

Dynamische denkbeeldige kleurvlakken

In een serie met vooral groene tinten is er minder doorzichtigheid. Daar lijken de vlakken elkaar af te wisselen. Er is een dynamische afwisseling tussen de verschillende lijnen en spatten, die niet alleen over elkaar heen vallen, maar vooral ook naast elkaar liggen. Daardoor wordt de suggestie gewekt dat de lijnen getekend en ingekleurd zijn. Het bijzondere van deze serie is dat ze niet zijn ontstaan door het verdelen van vlakken en inkleuring, maar door de weg die de kwast heeft gevolgd.

Robert Zandvliet, Zonder titel, 2004. Eitempera op linnen, 201 x 501 cm.
Robert Zandvliet, Zonder titel, 2004. Eitempera op linnen, 201 x 501 cm.

Deze werken doen door het kleurgebruik nog het meest denken aan een belangrijke inspiratiebron van Zandvliet: het landschap. Ook de ‘horizon’ zien we vaak terug in zijn schilderijen. In later werk verdwijnt deze horizontale lijn en zijn er vooral verticale lijnen te zien. Die schilderijen zijn bijvoorbeeld geïnspireerd door de lichtval op het water, zoals bijvoorbeeld in de schemering en ’s avonds is te zien.

Verborgen esthetiek

Soms bekruipt je, als je voor een van deze abstracte werken staat, het gevoel dat het kleine variaties zijn op één thema, namelijk een onderzoek naar de schilderkunst. Juist door die kleine variaties zijn de werken niet allemaal even interessant. De werken die meer aandacht vragen vallen vooral op door het kleurgebruik en de manier waarop de lijnen elkaar tegenkomen op het doek, door de manier waarop zij elkaar overlappen.
Kenmerkend van de schilderijen in De Pont is dat ze ‘langzaam’ zijn, in de zin dat de perceptie van de werken verschillende stadia kent. Het zijn geen werken die de toeschouwer in één keer kan duiden, of zelfs maar met enkele blikken in zich op kan nemen. Als  toeschouwer moet je geduld hebben. Dan pas ontstaat de esthetiek.