Magisch en romantisch als de hel
Wat hebben een geflipte Japanner die een spijker door z’n geslacht jast en een Nederlands puistenjong die een augurk elektrificeert met elkaar gemeen? Simpel, ze maken beide kunst. In de (post-)moderne galerie- en museumwereld wordt dit soort werk ons wekelijks voorgeschoteld. Nu sta ik wel open voor de meeste nieuwe kunst. Kunst hoeft voor mij ook niet allemaal even begrijpelijk en esthetisch te zijn (al heb ik niet zoveel met verminkte geslachtsdelen en slappe augurken). Toch moet ik eerlijk toegeven dat ik met een blij en opgeruimd gevoel de tentoonstelling Odilon Redon: Magie in zwart wit verliet. Het Gemeentemuseum Den Haag presenteert hiermee in drie zalen ruim zestig prenten, tekeningen en schilderijen van de Franse kunstenaar Odilon Redon (1840-1916). Je kunt de werken met gemak bestempelen als naturalistisch, magisch en romantisch als de hel, maar mooi is het zeker. Niets mis mee ook.
 |
| Odilon Redon, Un Masque sonne le glas funèbre (1882) Litho, 15,8 x 19,2 cm Collectie Gemeentemuseum Den Haag |
Het is vooral Redons late werk dat het museum laat zien. Eén van de vroegste werken is een zelfportret in houtskool uit 1880. De dan veertigjarige kunstenaar kijkt voorzichtig om het hoekje. Bang lijkt hij, of in ieder geval schuchter. Het zelfportret is treffend. Uit zijn memoires (A soi même, 1921) blijkt dat Redon het grootste deel van zijn leven geleden heeft aan nachtmerries en dat hij zich niet prettig voelde in het normale leven. Redon leefde voor zijn zwart witte houtskooltekeningen en litho’s en noemde ze liefkozend ‘mes noirs’, mijn zwartjes. Redons tekeningen en lithos bestonden uit naturalistische en meer magische onderwerpen. In één van de zalen hangen portretjes van bevriende kunstenaars als Maurice Denis, Paul Sérusier, Edouard Vuillard en Pierre Bonnard. Samen met de zelfportretten en enkele vrouwfiguren vertegenwoordigen zij de naturalistische kant van het oeuvre van de kunstenaar. In dezelfde zaal hangen ook tekeningen van magische en allegorische figuren. Het mythische paard Pegasus, de allegorieën van de Hemelse Kunsten en Brünnhilde (uit de Götterdämmerung van Richard Wagner).
Literatuur en vrije geest
 |
| Odilon Redon, L’aile Impuissante n’éleva point la bête en ces noirs espaces (1883) Litho, 29,5 x 22,0 cm Collectie Gemeentemuseum Den Haag |
De tekening van Brünnhilde staat niet alleen. Niet alleen maakte Redon werk naar aanleiding van Wagners opera, hij was ook een illustrator van boeken van bekende schrijvers als Flaubert of Baudelaire. Een groot gedeelte van de tentoonstelling bestaat dan ook uit boekillustraties. Een hoogtepunt op deze tentoonstelling is het werk dat Redon maakte naar aanleiding van Flauberts De verzoeking van de Heilige Antonius. Hier blijkt de ware kracht van Redon als illustrator. Hij hield zich niet vast aan de tekst, maar liet zijn fantasie de vrije loop waardoor er vrije associaties naar de tekstfragmenten ontstonden. Binnen het kader gevuld met zwart-witte tonen, ontstaat een wereld waarin de Heilige Antonius bloot wordt gesteld aan de meest bizarre ervaringen waarin vreemde wezens zijn pad kruisen. Het overtreft de andere werken op de tentoonstelling doordat zij nog fantasierijker is dan de rest.
Maar ook zonder tekst blijkt de kracht van Redon te liggen in zijn fantasie waarmee hij een prachtige en ‘mystieke’ wereld schiep. De serie Songes droeg hij op aan een goede vriend van hem. In deze wereld bloeien er aan stelen geen bloemen maar lichtgevende hoofden en zijn luchtballonnen ogen. Het zijn deze tekeningen waar Redon beroemd mee werd en waarmee hij latere kunstenaars zoals de surrealisten Salvador Dali en Réne Magritte zou inspireren.
Courtesy of the artist, all images by Ben Geraerts 
