Het registreren van een taboe

Tea (63) en Jan (63), © Marrie Bot

Aanleiding voor de tentoonstelling in het Fotomuseum in Den Haag is een onderzoek dat Marrie Bot deed naar de beeldvorming rond ouderen en erotiek. Zelf verklaart ze hierover in het voorwoord van de tentoonstellingscatalogus: “In 1990 speelde ik met de gedachte het onderwerp zelf te gaan fotograferen… Ondertussen zette ik mijn zoektocht voort. Misschien heb ik niet goed gezocht, maar veel vond ik niet. De afbeeldingen die ik vond geven vaak een verwrongen beeld van het oud zijn.” De gehanteerde terminologie impliceert dat er volgens Bot een ander beeld is dat niet wordt getoond: het ware beeld. Bij haar onderzoek stelde de fotografe zich de vraag waarom er een taboe rust op ouderen (mensen tussen de 50 en 85) en seksualiteit. Het antwoord blijft ze de lezer schuldig, terwijl het eigenlijk toch zo voor de hand ligt: de lichamelijke aftakeling gaat vaak gepaard met spataders, cellulitis, pigmentvlekken en de welbekende blubberbuik en maakt ons in die zin pijnlijk bewust van onze sterfelijkheid. Maar meer nog is het een psychologische kwestie, een kwestie van opvoeding en cultuur. Ooit een Grieks beeld gezien van een oudere vrouw met een wandelstok? Precies.

Corrie (82) en Jan (71), © Marrie Bot

Het aantal kleurenfoto’s dat in het Fotomuseum is te zien is beperkt, ongeveer dertig. De ruimtes zijn klein (standaard tentoonstellingsvorm) en bij navraag blijkt dat de expositie slechts bereikbaar is via het GEM (Museum voor Actuele Kunst). Keurig weggestopt, geheel in overeenstemming met het taboe. Uitgangspunt bij de foto’s is dat de paren een harmonieuze relatie hebben en nog steeds plezier beleven aan erotiek, gebaseerd op liefde en genegenheid (in de huiselijke context). Wie zoekt zal vinden. Maar is het zo dat je daaruit kunt afleiden dat ouderen nog een actief liefdesleven hebben? Nee, natuurlijk niet. Je kunt er alleen uit afleiden dat niet iedere bejaarde zijn tijd vult met Scrabble en GTST.

Bloemetjesdekbedden

Hoe expliciet durft Bot te zijn? (“Enerverend was het wel, want zou ik me niet generen bij de confrontatie met hun intieme leven? Dat viel reuze mee.”) Hoe ver durfden de geselecteerde tien paren te gaan? Bij de foto waarop is te zien hoe Liesbeth Cor pijpt, heb ik de neiging om mijn hoofd af te wenden. Hoera, het taboe bestaat! Volgende vraag is wat precies de invloed was van de fotocamera. Is het beeld dat ons wordt voorgehouden geënsceneerd? In zekere zin wel (door de aanwezigheid van een camera gaan mensen zich bewust of onbewust anders gedragen). Je kunt je daarbij wel afvragen in hoeverre de foto’s representatief zijn en in hoeverre de afbeeldingen helpen het taboe bespreekbaar te maken (als dat al het doel is).
Gelukkig blijft er nog genoeg te lachen over. Zo toveren de vele bloemetjesdekbedden een onbedaarlijke glimlach op mijn gezicht. Nederlanders en erotiek, praat me er niet van.

Down to earth

Liesbeth (76) en Cor (70), © Marrie Bot

Marrie Bot kiest vaker menselijke thema’s waarop een taboe rust. Eerder onderzocht de fotografe uitvaarten van mensen van verschillende bevolkingsgroepen en geloofsrichtingen in Nederland. Op de website van Noorderlicht 1999 kunnen we lezen: “Bot woonde vanaf 1990 ruim honderd uitvaarten bij en legde de rituelen vast bij rooms-katholieke, protestantse, joodse en niet-kerkelijke Nederlanders. Ze bracht daarbij zowel de traditionele aspecten als de recent ontstane gebruiken in beeld. Daarnaast fotografeerde ze de rituelen rond de dodenbezorging van de in Nederland wonende Creolen, Kaapverdianen en Chinezen, Pakistanen, Iraniërs en Surinaams-Javaanse moslims en Surinaamse Hindoes.”

Grote bekendheid geniet ze door haar boeken Miserere (1984), Bezwaard bestaan (1988) en Een laatste groet (1998). In 1989 ontving ze de Maria Austriaprijs (tweejaarlijkse Amsterdamse fotografieprijs), het jaar erop de Heineken Kunstprijs (tweejaarlijks toegekend aan een kunstenaar die woont en werkzaam is in Nederland). De link met collega-fotograaf Bert Sissingh (waarvan tot 1 november 2004 een tentoonstelling is te zien in de Kunsthal, Rotterdam) is snel gelegd. Ook Sissingh, eveneens afkomstig uit Rotterdam, gebruikt de huiselijke context en de alledaagse handeling als basis voor zijn fotografie. Samen zijn ze het levende bewijs waarom Rotterdamse kunst vaak wordt bestempeld als ‘down to earth’.

Geliefden van Marrie Bot is nog tot en met 14 november te zien in het Fotomuseum in Den Haag. Op 10 oktober verzorgen Marrie Bot en Cri Stellweg (schrijfster/columniste) om 12.00 uur een lezing in de lounge van het Fotomuseum. De lezing is gratis toegankelijk, voor de tentoonstelling geldt entreeheffing. Reserveren: 070-3381149 (Linn van Vliet).