De kille realiteit van L.A. Raeven
Op een ziekenhuisbed midden in de tentoonstelling ligt een tweeling te worstelen. Hun beeltenis is op ware grootte geprojecteerd op de witte lakens. De haren van de broodmagere meisjes zijn met elkaar vervlochten. Wanneer de één beweegt verzet de ander zich, armen en benen zitten elkaar voortdurend in de weg. Wat we zien is een projectie van de eeneiige tweeling Liesbeth en Angelique Raeven (1971, Heerlen), die sinds de jaren negentig opereert onder de naam L.A. Raeven. In performances en video-installaties staan vaak hun eigen extreem magere lichamen en schokkende beelden van uitgemergelde fotomodellen centraal. In de tentoonstelling Shivering Emotions in het Stedelijk Museum Schiedam laat L.A. Raeven vijf recente videowerken en multimedia-installaties zien.
 |
| ‘Kelly’, 2005, video still, courtesy: Ellen de Bruijne Projects, Amsterdam |
De titel van de tentoonstelling is misleidend. Zonder uitzondering zijn de meisjes die in de werken centraal staan zo goed als emotieloos. Zo wordt in de nepdocumentaire Kelly (2005) de dagelijkse routine van een New Yorks meisje met een eigenaardige eetstoornis gevolgd. Zakelijk vertelt Kelly hoe zij haar dagen vult met het verzamelen van food samples in New Yorkse delicatessenwinkels. Er verdwijnen blokjes kaas, broodjes met tapenade en stukjes fruit in haar handtasje, soepen in de selfservicewinkels worden systematisch geproefd. Haar dwangneurose is absurd en schokkend tegelijk.
Stoïcijns is ook het meisje in Echoes of Despair dat door een onbekende hand wordt gedwongen om enorme hoeveelheden water te drinken. Onder de agressieve klanken van hardrockmuziek kijk je toe hoe zij glas na glas naar binnen moet werken. Het meisje kokhalst en draait soms haar hoofd weg, maar blijft toch drinken. Haar gebrek aan emotie maakt haar zo weerloos dat je als toeschouwer slechts met moeite kunt blijven kijken. In de video-installatie 5200 ml zien we een projectie van een anorexiapatiënt die met een lege blik op haar bed zit en eveneens water drinkt. In de ruimte voor het projectiescherm ligt het matras, inclusief rommeltjes, verpakkingsmaterialen van eten en haar dagboek. Eenzaam zit het meisje temidden van haar troep een strijd te voeren met haar eigen schoonheidsobsessie door 5200 ml water in korte tijd naar binnen te werken. Als toeschouwer treed je even haar persoonlijke leefwereld binnen. Haar ongrijpbaarheid maakt echter dat je niet anders kunt dan machteloos toekijken hoe ze zichzelf doelbewust geweld aandoet.
Maakbaarheid
 |
| ‘5200 ml’, 2005, installatie, courtesy: Ellen de Bruijne Projects, Amsterdam |
Meer nog dan de andere werken gaat de video No Whites over maakbaarheid van schoonheid en de drang om natuurlijke processen beheersen. In de video start een jonge vrouw in het Zuid-Afrikaanse Kaapstad uit ontevredenheid met haar uiterlijk een uitgebreide zoektocht naar een zaaddonor met ideale uiterlijke kenmerken. Want, zo stelt zij, met een goed uiterlijk heeft haar kind een betere toekomst. Zonder schroom vergelijkt zij de slechte eigenschappen van het blanke ras – slechte huid, uitgezakt lichaam, slap haar – met die van de zwarte Afrikaan. Haar ideale zaaddonor, die ze zoekt op straat, in modellenbureaus en via advertenties, lijkt op de atletische en lange zwarte mannen uit reclamebeelden. Ook in No Whites gaat de hoofdrolspeelster volstrekt zakelijk te werk. Uiterlijke schoonheid is het enige dat telt, en daarbij spelen emoties of maatschappelijke taboes geen enkele rol.
Body art
De werken van L.A. Raeven passen in een ontwikkeling van feministische body art vanaf de jaren zeventig, waarin vrouwen hun eigen lichaam geweld aandoen. Zo borstelde Marina Abramovic in 1975 tot bloedens toe haar haren in de video Art must be beautiful, artists must be beautiful, sneed Gina Pane zichzelf met scheermesjes in haar lichaam en liet kunstenares Orlan zichzelf in de jaren negentig middels plastische chirurgie verbouwen naar het evenbeeld van klassieke schoonheden. Deze kunstenaressen maakten in hun werk inzichtelijk hoe bepalend maatschappelijke denkpatronen zijn voor ons beeld van vrouwelijke schoonheid, en hoezeer daarmee het vrouwelijk lichaam geweld aan wordt gedaan. De discussie is nog steeds actueel. Vrijwel dagelijks zien wij programma’s op televisie waarin vrouwen ‘gelukkiger’ worden gemaakt door ze een nieuwe garderobe, een personal trainer of zelfs een facelift te geven. Het schoonheidsideaal wordt direct gekoppeld aan persoonlijk geluk. Tegelijkertijd wordt het ideaalbeeld waarmee wij dagelijks worden geconfronteerd in reclame, mode- en muziekindustrie steeds onnatuurlijker. Af en toe horen we effectief protest, bijvoorbeeld in de documentaire Beperkt houdbaar waarin Sunny Bergman laat zien hoezeer het huidige ideaalbeeld in werkelijkheid wordt bepaald door Photoshop en plastische chirurgie.
Net als Bergman toont ook L.A. Raeven de gewelddadige effecten van de schoonheidsindustrie. Echter, in tegenstelling tot hun voorgangers neemt het duo geen activistisch standpunt in. Zij laten een wereld zien waarin meisjes zich volstrekt overgeven aan dit schoonheidsideaal. Dat doen zij middels video-installaties en nepdocumentaires waarin de scheidslijn tussen werkelijkheid en schijn flinterdun is. En zo verbeeldt het werk van L.A. Raeven een absurde realiteit die volledig gevormd is naar de kunstmatigheid van de media en commercie. Het doet je sidderen van kilheid.
