Snijden in grandeur

In 2012 wist Stezaker de Deutsche Börse fotografieprijs te winnen. Dat is best opmerkelijk, aangezien hij geen fotograaf is, maar een collagekunstenaar. ‘Een grote meester in zijn genre’ wordt Stezaker in de zaaltekst in het Nederlands Fotomuseum genoemd. Al deze lof valt hem pas sinds enkele jaren toe, nadat de invloedrijke kunstverzamelaar Charles Saatchi interesse in zijn werk toonde. Die belangstelling voor het werk van Stezaker is niet vanzelfsprekend. Hoewel grote namen als Max Ernst en Hannah Höch ook bekend zijn om het maken van collages, kleeft er toch iets minderwaardigs aan deze discipline. De techniek van het knippen en plakken is kinderlijk eenvoudig en dan lijkt het uiteindelijke resultaat zo maar wat willekeurig te zijn ontstaan. Daarbij ontbreekt het Stezaker ook nog eens aan de wens om met zijn werk een ingewikkelde, maatschappijkritische boodschap uit te dragen. Voor hem telt alleen de kracht van het beeld.

Marriage LX 2010 © John Stezaker

Maagden verknippen

Stezaker is al zo’n veertig jaar bezig met het maken van collages. Opvallend is dat zijn materiaal enkel bestaat uit oude foto’s daterend uit de jaren veertig en vijftig. Naar eigen zeggen zou de huidige wereld al zo overmatig en onophoudelijk overspoeld worden door nieuwe beelden, dat het gebruiken van bestaande, oude beelden beter zou zijn. De toeschouwer zal zich hierbij waarschijnlijk vooral aangetrokken voelen tot het nostalgische effect van deze beelden. Opgeborgen persfoto’s van langvergeten Hollywoodacteurs vormen de basis van het werk van Stezaker. Door hem worden zij aangeduid als ‘maagden’ omdat zij nooit werkelijk zijn doorgebroken in de filmindustrie. Tezamen met één enkele andere foto creëert Stezaker hier een nieuw beeld.

Voor veel van zijn series snijdt hij de portretten door de helft. Het proces van het uitsnijden voelt voor Stezaker aan als snijden door vlees. Bij het bestuderen van zijn werk kan deze gedachtegang wel teruggevonden worden. De foto’s lijken zeer geconcentreerd en met uiterste precisie op elkaar afgestemd te zijn met neuzen, lippen, wenkbrauwen en blikken die perfect op elkaar aansluiten. De helft van de foto is geofferd, maar de slachter heeft een nieuw vreemdsoortig en kloppend geheel doen ontstaan.

High Rocks III © John Stezake

Ruwe rotsblokken

Niet altijd hoeft er snijwerk aan te pas te komen. Onder andere zijn Mask en High Rocks series tonen oude landschapsfoto’s die over scènes van acteurskoppels of over de eerder beschreven persfoto’s zijn geplaatst. De eerste tentoonstellingszaal bevat enkele werken van deze series die wel het meest tot de verbeelding spreken. Stezaker lijkt uitdrukking te geven aan een primitieve fantasie om landschapsvormen te associëren met gezichten. Op een speelse, mysterieuze manier verschuilen karakters zich in zijn werk achter ruwe, ondoorgrondelijke rotsblokken. Het oorspronkelijke, menselijke gelaat heeft Stezaker opzettelijk verborgen omdat juist dit deel van de mens het sterkst de achterliggende persoonlijkheid zou tonen.

Door de toeschouwer zoiets essentieels te ontnemen, worden de hersenen onvermijdelijk overgeleverd aan een uiterst natuurlijke zoektocht. Er worden direct verbanden en gevoelens gekoppeld aan het nieuwe beeld, maar nooit zijn deze eenduidig. De collagekunstenaar poogt dan ook niet een vaststaand beeld over te dragen met zijn fusie van de twee voorheen van elkaar onafhankelijke beelden. Naast dat Stezaker indruk maakt met zijn ingenieuze vindingrijkheid en de kunde waarmee hij met uiterste nauwkeurigheid elk beeld precies op de juiste manier weet te combineren, schuilt zijn unieke kwaliteit vooral in de mindgame die hij biedt. Bovendien ontstaat uit de combinatie van de schoonheid van het landschap en van de contouren van de acteurs wel een heel bevallig beeld.

Weggestopt

Het contrast tussen de precieze werkwijze van Stezaker en de minder precieze afwerking van de tentoonstellingszalen is groot. De kelderruimte waarin Stezaker tentoongesteld is, oogt kil en onwaardig voor de grote collagemeester. In de tweede, grotere zaal zijn de grote betonnen steunpilaren en het plafond dat bestaat uit een wirwar van ijzeren buizen op z’n minst afleidend te noemen. De ruimte oogt wat vreemd, als een tussenruimte, maar de enige andere deur blijkt de grote opvallende nooduitgang te zijn. Bovendien kan geen houvast gevonden worden in een nieuwe zaaltekst, want die is hier simpelweg niet aanwezig. De enig aanwezige zaaltekst in de eerste zaal is vanwege de vele dure woorden maar weinig toegankelijk en slaat geen brug naar de bezoeker. De setting nodigt zo slechts uit tot een vluchtige verkenning. Ondanks dat het Nederlands Fotomuseum goed doet aan deze eerste Nederlandse solotentoonstelling lijkt Stezaker net als zijn ‘maagden’ wat weggestopt te zijn.