Een historische belevenis en rauwe realiteit in FOAM

Daniel & Geo Fuchs – Stasi – Secret Rooms, Mielke Etage Flur, 2004 (15x19cm)

Te beginnen met het echtpaar Daniel (1966) en Geo (1969) Fuchs, beide afkomstig uit het voormalige West-Duitsland. Wat heeft hen ertoe gebracht deze serie foto’s over het socialistische verleden van de DDR te maken? Ten eerste hun eigen onbekendheid met dit verleden. Hoe dichtbij alles zich ook afspeelde, in West-Duitsland (en de rest van West-Europa) was en is nog maar weinig kennis over wat zich daadwerkelijk heeft afgespeeld aan de andere kant van de grens. Na een bezoek aan een van de oude Stasi-gevangenissen werden zij zich hiervan bewust. Wat hen het meest interesseerde was dat de meeste ruimtes die zij bezochten onaangeraakt leken, alsof de Stasi-agenten de gevangenissen niet bijna twintig jaar geleden, maar gisteren hebben verlaten. Ten tweede lijkt het erop dat de tijd rijp is voor culturele uitingen over het communistische verleden van de DDR, denk aan films als GOOD BYE LENIN (2003) en DAS LEBEN DER ANDEREN (2006).

Gestileerde socialistische eenvoud

Daniel en Geo Fuchs maakten een reis door Oost-Duitsland en bezochten alle voormalige gevangenissen, douaneposten, bunkers, archieven en kantoorruimtes met privévertrekken. Met grote precisie maakten zij foto’s van de ruimtes die ze aantroffen; met een technische camera, telkens vanuit hetzelfde standpunt om een zo objectief mogelijk beeld te maken. Het meest opvallend is de eenvoud van alle interieurs. Een verhoorkamer of de kantoorruimtes van de Minister van Staatsveiligheid Erich Mielke, ze zijn naar ware socialistische principes allemaal even sober ingericht. De beelden lijken gestileerd, ze hebben een schoonheid die ongepast lijkt. De fotografen zeggen alleen details te hebben aangepast. Vrijwel alle ruimtes zijn gefotografeerd zoals ze zijn aangetroffen, zoals de bibliotheek voor gevangenen waar de kranten nog opengeslagen op tafel liggen. Dergelijke details en ook het vaak grote formaat van de foto’s, zuigen je mee de ruimtes in.

Daniel & Geo Fuchs – Stasi – Secret Rooms, Potsdam Häftlings Bibliothek, 2004 (15x19cm)

Het is aan te raden de verklarende zaalteksten mee te nemen, want de beelden spreken niet voor zich. Een lichtblauw betegelde badkamer krijgt een hele andere betekenis als je weet dat het de privé badkamer van Erich Mielke was. Naast elkaar zijn twee foto’s van vakantiehuisjes in het bos te zien. Eén blijkt het buitenverblijf van Erich Honnecker te zijn. Het andere huisje staat bovenop een geheime bunker van de Stasi. Om de aanleg van de bunker te maskeren, werd tegelijkertijd een bungalowpark aangelegd. Een verstikkend gevoel bekruipt je. De aanblik van eindeloze archiefkasten vol dossiers maakt dit nog sterker, zeker met de wetenschap dat op iedere 160 inwoners van de DDR, één Stasi-agent was. Daniel en Geo Fuchs zijn erin geslaagd het totalitaire karakter van de DDR in beeld te brengen. Op het eerste gezicht lijkt het werk afstandelijk. Al die beelden van gelijksoortige interieurs komen wat saai en eentonig over. In de herhaling ligt echter ook de kracht: je krijgt een idee van de enorme drang naar controle en de daadwerkelijke controle van het DDR-regime op haar burgers.

Harde werkelijkheid
Jessica Dimmock (1978) toont met The Ninth Floor een hele andere realiteit: de kleine, claustrofobische wereld van een groep drugsverslaafden in een appartement in New York. Bijna drie jaar lang volgde ze de bewoners, een min of meer vaste groep van zo’n twintig mensen. De serie toont het rauwe dagelijkse bestaan in het appartement, de smerigheid is bijna tastbaar. De bewoners raakten langzaam aan haar gewend en vonden hun manier van leven binnen de muren van het appartement zo gewoon dat ze geen acht meer sloegen op haar aanwezigheid. Dimmock licht toe dat “[…] een paar mensen uit het appartement eens naar een tentoonstelling in New York kwamen, waar twee foto’s uit de serie werden getoond. Ze schrokken van het beeld. Met enige afstand realiseerden ze zich dat wat zij als ‘normaal’ beschouwden, er angstaanjagend uit kon zien.”

Dimmock toont niet alleen de stereotiepe beelden van de junk. Er zitten wat foto’s tussen van de bekende gejaagde blik en bebloede armen. De nadruk ligt echter op het sociale en emotionele aspect van verslaving. In de opbouw van de tentoonstelling wordt dit duidelijk. Het eerste deel geeft een beeld van verschillende bewoners in het appartement. Het meest interessant zijn de twee meer persoonlijke series, die zich niet tot het appartement beperken. Dimmock had met Jesse, een vrouw met een lange geschiedenis van verslaving, een sterke band opgebouwd. Jesse laat haar dan ook overal toe: bij haar pogingen af te kicken in haar ouderlijk huis, tot aan de afwerkplek. De serie over Rachel en Dionn, een stel dat zich al vechtend, neukend en afkickend toewerkt naar de geboorte van hun kind, geeft aandacht aan een andere kant van het lijden onder een verslaving. “Want ze lijden echt”, zegt Dimmock.

Jessica Dimmock, The Ninth Floor, Contrasto, 2007

De foto’s zijn echt op de huid, niet alleen vanwege de intieme momenten de ze vastlegt. Het schaarse licht op de foto’s draagt bij aan de intieme atmosfeer en realiteitszin. Ze maakt alleen gebruik van aanwezige lichtbronnen – “het zou ook een beetje bizar zijn geweest in een dergelijke setting een heel circus aan licht op te bouwen”, zegt ze hier zelf over – en doet dit inventief met licht van mobiele telefoons, televisies en computers. Het werk van Dimmock is sterk cinematografisch. De foto’s lijken vaak op filmstills, de overgang naar bewegend beeld lijkt klein. De tentoonstelling sluit af met een diavoorstelling van de foto’s met de stemmen van de personages eronder. Na het zien van deze korte ‘film’ kan je begrijpen (of blij zijn) dat ze voor het medium fotografie heeft gekozen. Hoewel de audio een persoonlijke toets toevoegt, ontstijgen de verhalen nauwelijks het clichématige beeld van de junk, terwijl haar foto’s dat juist wèl doen.

De twee tentoonstellingen vergen heel wat van de bezoeker, zowel aan inlevings- als incasseringsvermogen. Maar je krijgt er ook wat voor terug. De fotografen verbeelden twee belangrijke maatschappelijke thema’s op originele wijze. Daniel en Geo Fuchs gebruiken de fotografie heel efficiënt om inzicht te geven in de geschiedenis van de DDR. Geen geschreven tekst zal opkunnen tegen het gevoel dat zij met hun beelden weten los te maken. Jessica Dimmock toont als documentaire fotograaf een realiteit, die getoond moet worden, omdat die bestaat. Zij doet dit op een intieme maar rauwe manier, wat haar werk boeiend maakt.