Kunst / Expo binnenland

Een panoramisch overzicht van Richters veelzijdige oeuvre

recensie: Gerhard Richter - Panorama

Ter ere van het tachtigste levensjaar van Gerhard Richter (1932) stelt Tate Modern diens werk tentoon in de overzichtstentoonstelling Panorama. Met zijn oeuvre bewijst de Duitse schilder dat het traditionele medium zijn charme nog niet heeft verloren.

Een tegenstrijdig vergezicht

Betty (1988), Saint Louis Art Museum

Betty (1988), Saint Louis Art Museum

De titel Panorama suggereert een vergezicht naar verschillende uiteinden. Omdat Richters oeuvre zich laat omschrijven als veelzijdig – van abstract tot figuratief en van monochroom tot kleurrijk – kan deze titel zeer letterlijk worden genomen. De retrospectieve toont een chronologisch overzicht van het werk van de Duitse kunstschilder. Beginnend bij Richters fotorealisme uit de jaren zestig en eindigend in de eenentwintigste eeuw is de tentoonstelling een wandeling door veertien zalen. Aan iedere zaal heeft Tate Modern een eigen thema toegekend, van Damaged landscapes en Grey Paintings and Color Charts tot Questioning Painting. De overzichtstentoonstelling bestaat uit meesterwerken als de uiterst realistische olieverfschilderijen Betty (1988) en Lesende (1994) alsook beschilderde foto’s, glassculpturen (onder andere zijn befaamde 4 Glasscheiben uit 1967) en volledig abstracte doeken. Deze diversiteit voorziet Richters oeuvre van een levendig en boeiend karakter, maar zorgt er tevens voor dat het op het eerste gezicht niet erg coherent lijkt. Wanneer men beter kijkt, wordt kenbaar dat Richter beide uitersten heeft geprobeerd te verzoenen in een tussenvariant: het realistische olieverfschilderij bewerkt met de voor hem typerende ‘squeegee’-techniek (vervagen met een rubberen wisser). Bovendien hebben veel van Richters werken een politieke lading. Waar andere kunstenaars bepaalde politieke thema’s niet durven aan te raken, omdat ze te omstreden zijn of gevoelig liggen, heeft Richter er geen moeite mee de problematiek rond nazi-Duitsland of 9/11 te schilderen. Op deze manier toont Richters oeuvre zich een spannend en vooral interessant geheel.

5.000 bezoekers en 150 schilderijen

4 Glasscheiben (1967), glas en ijzer, collectie van Annick en Anton Herbert

4 Glasscheiben (1967), glas en ijzer, collectie van Annick en Anton Herbert

Waar het de tentoonstelling inhoudelijk nauwelijks ergens aan schort, is het de beperkte ruimte die Tate Modern beschikbaar heeft gesteld voor Panorama die als minpunt kan worden beschouwd. Het museum barst uit haar voegen en kan de steeds groter wordende bezoekersaantallen nauwelijks bergen. Vandaar de grote bouwput naast het huidige gebouw: het museum wordt spoedig uitgebreid. Volgens directeur Chris Dercon is Panorama een doorslaand succes met vijfduizend bezoekers per dag, maar laat nu juist dit gegeven ongunstig zijn. In de wetenschap dat er ‘slechts’ 150 werken van Richter te bewonderen zijn, ziet de doorsnee museumbezoeker door de bomen het bos niet meer. Daarnaast lijken veertien zalen erg weinig te zijn voor zoveel werken, maar dit valt mee als men beseft dat sommige wanden volledig gevuld zijn met vele kleine werken die samen een grote serie vormen. Het zijn dus voornamelijk de bezoekers die de zalen vullen en ieders kijkplezier bederven.

Machtige kunstenaar

Lesende (1994), San Francisco Museum of Modern Art

Lesende (1994), San Francisco Museum of Modern Art

Anderzijds vormt de populariteit van deze overzichtstentoonstelling het bewijs dat Richter een gevierd kunstenaar is die onontkoombaar is in de hedendaagse kunstwereld. Deze maand nog werd de Duitse kunstenaar in ArtReview’s befaamde Power100 – een lijst van het hedendaagse kunsttijdschrift van de machtigste spelers van de kunstwereld – als elfde genoteerd. Deze positie heeft hij vooral te danken aan zijn politieke invloed en de manier waarop hij de popcultuur en fotografie dichter bijeen heeft gebracht. Panorama bevestigt wederom dat Richter er met zijn diverse schilderstijlen in is geslaagd het traditionele medium schilderkunst nieuw leven in te blazen. Reden genoeg om Tate Modern een bezoek te brengen en al Richters meesterwerken in één tentoonstelling te bezichtigen. Voor de bezoeker rest slechts de lastige opgave een geschikt moment te vinden om deze meesterwerken in alle vrijheid en rust te aanschouwen, zonder dat aan hem of haar het zicht belemmerd wordt.