Kunst / Expo binnenland

48 Wijze en grijze mannen

recensie: Gerhard Richter - 48 Portraits

Ruim een jaar lang is het werk 48 portraits van de Duitse kunstenaar Gerhard Richter te zien in De Pont in Tilburg, dat hiermee tijdelijk afwijkt van de gebruikelijke focus op hedendaagse kunst. Deze serie portretten dateert uit 1972 en is normaliter onderdeel van de vaste collectie van het Ludwig Museum in Keulen, Richters thuisbasis en is als onderdeel van een ruil ruim een jaar te zien in het Tilburgse museum.

48 Portraits Oscar Wilde, 1854-1900, 1971, 70 x 55 cm, olieverf op canvas
48 Portraits Oscar Wilde, 1854-1900, 1971, 70 x 55 cm, olieverf op canvas

Gerhard Richter (Dresden, 1932) groeit op in de DDR, maar vlucht in 1961 naar West-Duitsland om te gaan studeren aan de kunstacademie van Düsseldorf. Hier komt Richter in aanraking met het kapitalisme en de westerse kunst. In 1963 neemt hij deel aan de groepstentoonstelling Leben mit Pop – Eine Demonstration für den Kapitalistischen Realismus, samen met onder anderen Sigmar Polke. Richter vestigt snel zijn naam en in 1972 neemt hij deel aan de Biënnale van Venetië met de serie 48 portraits. Het kapitalistische Realisme is nauw verwant aan de Pop Art, zoals we die kennen van Andy Warhol en richt zich vooral op het uitbeelden van consumptieartikelen en massacultuur. Het is dan ook niet verrassend dat deze stroming ook bekend is onder de naam Duitse Pop Art.  

Duitse Pop Art

48 Portraits Herbert George Wells, 1866-1946, 1971, 70 x 55 cm,  olieverf op canvas
48 Portraits Herbert George Wells, 1866-1946, 1971, 70 x 55 cm, olieverf op canvas

De link met de Pop Art is goed te zien in de serie portretten die nu in De Pont te zien is. Naast elkaar hangen verdeeld over een tweetal zalen de 48 portretten van schrijvers, musici en wetenschappers uit de 19e en 20e eeuw. De schilderijen van 70 x 55 cm zijn allemaal in grijstonen uitgevoerd en op het eerste gezicht komen ze op me over als uitvergrote pasfoto’s, realistisch weergegeven statieportretten van culturele en wetenschappelijke grootheden. Zo herken ik Albert Einstein en Franz Kafka, maar voor de rest ben ik toch aangewezen op de lijst met namen die aanwezig is in de zaal.

Opvallend is dat er alleen mannen afgebeeld zijn. Er is geen Marie Curie, geen Marilyn Monroe en geen Queen Elizabeth te zien, terwijl Richter hen allemaal geschilderd heeft. De mannen zijn allen grootheden uit het verleden en op de lijst met namen kom ik toch enkele bekenden tegen, zoals Gustav Mahler, H.G. Wells, Max Planck en Oscar Wilde. Wat leuk hieraan is, is om nu eindelijk een gezicht bij deze namen te kunnen plaatsen om zo een beeld te krijgen van de persoon achter de muziek van Mahler, de kwantumtheorie van Planck, de schrijver van War of the Worlds (Wells) en de dandy schrijver Wilde. De portretten zijn ook niet willekeurig opgehangen, blijkt bij nadere bestudering. De kijkrichting van de portretten aan de linker- en rechterzijde van de serie is naar het midden, terwijl de geportretteerden in het midden recht vooruit kijken. Op deze manier lijkt er een beweging in de serie te komen, of wellicht een hiërarchie. Helemaal duidelijk wordt dit helaas niet.

Niet hedendaags, maar toch van nu

48 Portraits Franz Kafka, 1883-1924, 1971, 70 x 55 cm, olieverf op canvas
48 Portraits Franz Kafka, 1883-1924, 1971, 70 x 55 cm, olieverf op canvas

De verering van helden en idolen is van alle tijd. Van de middeleeuwen tot nu worden deze helden vereeuwigd in portretten. Wat dat betreft, is de onderwerpkeuze van Richter in de kapitalistische maatschappij van West Duitsland een logische keuze. Waar zijn Amerikaanse tijdgenoot Warhol echter kiest voor idolen van de massa, kiest Richter zijn idolen uit de elite. Zijn helden zullen niet direct bij de massa bekend zijn. Een verrassende keuze, maar daarom niet minder interessant. Het feit dat de portretten fotorealistisch geschilderd zijn, maakt dat ze zeer sprekend zijn voor de toeschouwer, omdat ze hierdoor een nostalgisch tintje krijgen. De Pont heeft met deze 48 portretten dan ook een zeer boeiende serie binnen haar muren weten te halen.