Kunst / Expo binnenland

De herontdekking van een vergeten verleden

recensie: Fernando Bryce. An Approach to the Museo Hawai

De Peruaans-Duitse kunstenaar Fernando Bryce (1965, Lima) laat zich inspireren door een aantal zeer interessante kwesties. In hoeverre het huidige denken over het verleden afwijkt van de oorspronkelijke realiteit, is hier één van. Door middel van het natekenen van historische bronnen, zoals krantenartikelen, tijdschriften, reisgidsen en boeken, brengt hij bij voorkeur minder bekende historische gebeurtenissen onder de aandacht. Het museum Het Domein in Sittard heeft ervoor gekozen om de afzonderlijke kunstwerken niet te voorzien van bijschriften. Dit vraagt om een zekere inspanning van de toeschouwer. Wie echter enige moeite doet zal beloond worden.

Männergruppe von Kono, uit de serie Südsee, inkt op papier, 2007

Männergruppe von Kono, uit de serie Südsee, inkt op papier, 2007

Het Domein heeft met deze tentoonstelling een primeur. Het is de eerste museumsolo van Bryce in Nederland. Het museum toont een klein, exemplarisch deel van zijn oeuvre in een heldere en strakke opstelling. Anders dan de tentoonstellingstitel doet vermoeden, refereert deze niet aan een museum op het tropische eiland Hawaï maar aan het Quechuaanse woord ‘hawai’, dat ‘kijken’ betekent. Het mobiele Museo Hawai reisde gedurende de kinderjaren van Bryce met didactische doeleinden door Peru met een verzameling ‘Kunst-und Wunderkammer’ objecten. Bryce, die op 19 jarige leeftijd naar Europa verhuisde, beschouwt de gigantische verzameling tekeningen die hij vanaf 1994 begon te maken, evengoed als objecten die thuishoren in een ‘Museum van het kijken’. Ze vormen het uitgangspunt van waaruit verschillende perspectieven, geschiedsinterpretaties, en ideologieën worden ontleed. Bryce beschrijft zijn werkmethode als ‘mimetic analysis’: door het selecteren en overnemen van historische bronnen ontdoet hij ze van hun context en geeft hij zichzelf en de toeschouwer de kans om ze te herinterpreteren.

Fragment van Südsee, serie van  89 tekeningen, inkt op papier, 2007

Fragment van Südsee, serie van 89 tekeningen, inkt op papier, 2007

De aura van een kunstwerk

Van het inmiddels encyclopedische oeuvre van Bryce toont het museum twee series van prachtige, strakke, minimalistische inkttekeningen in een stijl die doet denken aan die van Raymond Pettibon. Eyes of the Pacific en Südsee (2007) zijn gewijd aan de Europese koloniale banden met de eilanden in de Zuidzee. Het toont indrukwekkende tekeningen van zowel afbeeldingen als teksten uit 19e eeuwse Europese etnografische boeken. De serie Walter Benjamin (2002) vestigt de aandacht op het leven van deze cultuurfilosoof (1892-1940), waarvan in 1936 het essay Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid werd gepubliceerd. Hierin beschrijft Benjamin zijn ideeën over de afnemende kracht van een kunstwerk wanneer het gereproduceerd wordt, het zogenaamde auraverlies. Dat Bryce hem heeft uitgekozen is geen toeval. Benjamins ideeën zijn zeker niet aan Bryce voorbij gegaan. In plaats van de bronnen te kopiëren, neemt Bryce alles op nauwgezette wijze in zwarte inkt over. Van auraverlies is hierdoor geen sprake; het is immers geen kopie maar een nieuw kunstwerk.

Visión de la pintura occidental, serie van 39 fotografische reproducties en 96 tekeningen, inkt op papier, 2002

Visión de la pintura occidental, serie van 39 fotografische reproducties en 96 tekeningen, inkt op papier, 2002

Een kritische visie

Ook Visión de la pintura Occidental is beïnvloed door het gedachtegoed van Benjamin. De installatie is gebaseerd op een collectie van een Peruaans museum dat louter reproducties van Westerse kunstwerken bezat en kan gezien worden als een speelse kritiek op het cultureel kolonialisme. Het zogenaamde Museo de Reproducciones Pictóricas (MRP) was een educatief initiatief van UNESCO. Het hierop gebaseerde kunstwerk bestaat uit 39 fotografische kleurenreproducties van Westerse kunstenaars van Van Eyk tot Picasso en 96 nauwkeurig overgenomen Spaanstalige brieven uit het archief van het MRP. Met Benjamin nog in gedachten rijst het vermoeden dat er wederom met de aura van kunstwerken gespeeld wordt. Een aura die de brieven verkregen doordat Bryce ze ‘overtekende’ en die, dankzij de intentie van de kunstenaar hersteld werd, doordat de tentoonstelling niet de originele fotoreproducties laat zien maar een kopie van de eerste reproductie. Zoals de Cubaanse kunsthistoricus Gustavo Buntinx opmerkt in zijn tekst A museum of the (Neo)Colonial Gaze, bewijst Bryce Europa met deze installatie in feite een ‘wederdienst’. Met de toegevoegde ironie dat wij hier een kopie van de originele reproductie te zien krijgen, zoals Peru een kopie van het origineel geschonken was.