Een originele kijk op hedendaags India

Voor de Chinese hedendaagse kunst was al ruimschoots aandacht, recentelijk ontstaat er een bredere interesse in India. De oververhitte aandacht voor Chinese kunst is mede door de economische crisis wat gestabiliseerd. Indiase kunst kent die hysterie niet, is minder commercieel en kent een grote variëteit. Ook is haar kunstontwikkeling van een geheel andere orde dan de Chinese.

Het belangrijkste verschil is de Culturele Revolutie die in de zestiger jaren in China plaatsvond. De communisten vernietigden veel cultureel erfgoed en braken met de laatst overgebleven tradities. De moderne Chinese kunst die zich ontwikkelde in de tachtiger en negentiger jaren was dan ook vrijer in beeldtaal, het miste de link met de kunsttraditie. De band met de traditie is juist een kenmerk voor de Indiase kunst. Veel westerse naoorlogse kunst, van de abstract-expressionisten tot aan Pop-Art, heeft ook zijn Indiase navolgers gekend. Kunstenaars trokken naar Europa en brachten vernieuwingen bij terugkomst. De hedendaagse artiesten verhouden zich meer tot de eigen inheemse beeldtaal en verhalende traditie.

Kleine avant-garde

Het aantal galeries en belangwekkende ateliers in India is klein en ze zijn niet geconcentreerd in kunstdistricten, zoals je dat al vroeg had in China. Ondanks dat is er een sterke thuismarkt, veel nieuwe rijken steunen de hedendaagse kunst. Galeries zijn nog maar een paar jaar oud, maar beginnen nu internationaal positie te verwerven.

Auto’s als metafoor

De jongste generatie kunstenaars toont de sterke technische en economische ontwikkelingen, maar ook een samenleving die sterk wortelt in traditionele waarden en normen. Zij combineren bijvoorbeeld oude volkskunst motieven en technieken met moderne beeldtaal en een hedendaags thema. Populaire thema’s zijn urbanisatie, stedelijke cultuur, ontwikkeling van het individu, klassenverschillen en het contrast tussen traditie en vernieuwing. Het GEM toont als eerste Nederlandse museum nu een gewaagde maar sterke expositie met schilderijen, sculpturen en installaties van deze generatie kunstenaars: Jitish Kallat (1975), Sudarshan Shetty (1961) en Riyas Komu (1971).

Kallat springt in het oog met zijn uit botten opgebouwde riksja, auto’s en motorfiets. Ze geven diens visie weer op het kwetsbare individu in de snel veranderende en chaotische Indiase steden. In de eerste tentoonstellingszaal worden zijn sculpturen omgeven door een grote wand met 365 close-up kleurenfoto’s van kapotte auto’s (365 Lives). In dezelfde ruimte zijn twee grote vrolijk geschilderde mannenportretten te zien; bewakers van afgesloten woonwijken voor de nieuwe rijken. Het is een typisch migrantenbaantje voor arme mannen die in de stad op een betere toekomst hopen. Op een lichte en ironische manier weet Kallat zo zwaardere thema’s te verpakken. Oppervlakkigheid weet hij echter te vermijden.

Ook Shetty gebruikt de auto als metafoor. Een grote glazen vitrinewand is gevuld met beschadigde, zilverkleurige auto’s. Op het glas zijn de data te lezen waarop ze vernield zijn. Auto’s zijn door de groeiende economie voor veel mensen toegankelijker. Het toch al gevaarlijke verkeer eist hierdoor steeds meer slachtoffers. Een deel van de keerzijde van het sociaal-economisch succes.

Veranderende samenleving

Komu combineert sprekende portretten in foto en schildering met soms onbegrijpelijke houtsculpturen. Hij verwijst naar de oorlog in Afghanistan en Irak. Zijn beelden tonen ons losse, ontlede benen met aan de voet een voetbalschoen. De onderbuik bestaat uit een holle ijzeren buis, als een oliepijp, waarover houten kamelen lopen. De torso bevat hoofd noch armen. Het verminkte lichaam als symbool voor een verminkte samenleving.

De expositie is ruim van opzet, maar het aantal stukken is vrij klein. Toch is dit een pluspunt. De monumentale kunstwerken krijgen hierdoor een betere presentatie, waardoor het publiek alles meer op zich kan laten inwerken. Kenmerkend is dat de gebruikte beeldtaal toegankelijk is, maar dat de inhoud van de kunstwerken niet voor iedereen direct begrijpelijk zal zijn. De begeleidende teksten geven iets meer houvast. Het doel van de geëxposeerde kunst is echter geen hapklare antwoorden geven, maar aanzetten tot nadenken over een veranderend India. Met deze baanbrekende expositie lijkt het GEM daarin te slagen.