Boeken in de kunst

. Een uitgebreide selectie uit de verzameling kunstenaarsboeken die hij de afgelopen twintig jaar bijeenbracht is momenteel te zien in Museum de Fundatie in Zwolle. De tentoonstelling met veel werken van zeer bekende kunstenaars laat zien dat dit concept breed opgevat kan worden.

Richard Artschwager, Book, 1987
Book (1987) van Richard Artschwager (1924) dat op de cover van de catalogus staat illustreert hoe breed. Van alle werken staat deze geabstraheerde sculptuur van een in het midden open gevouwen boek het verst af van wat je verwacht te zien bij een tentoonstelling met kunstenaarsboeken. Strikt genomen worden deze over het algemeen opgevat als een autonoom kunstwerk in boekvorm. Het medium benut de vorm en behandelwijze van een boek om daar vervolgens mee aan de haal te gaan. Volgens Ulises Carrión (1941-1989) die in de jaren zeventig dit fenomeen als een van de eersten uitgebreid beschreef is kenmerkend dat in tegenstelling tot reguliere boeken, waarbij de schrijver alleen de tekst levert maar geen invloed heeft op de vorm, de kunstenaar het totaalconcept van een boek beheerst dat hij beschrijft als een sequentie van tijd en ruimte. In Museum de Fundatie zijn naast varianten die uitgaan van een dergelijke definitie, ook werken te zien in de vorm van schetsboeken, boekillustraties, samenwerkingsverbanden met schrijvers en dichters, sculpturale objecten en verzamelingen waarvoor boeken als uitgangspunt genomen zijn.

A Couple of Ways of Doing Something, 2003, Sabrina Mezzaqui, La Divina Commedia, 2008 en Roman Ondák, Eternal Sleep, 1996
” width=”223″ />Chuck Close en Bob Holman, A Couple of Ways of Doing Something, 2003, Sabrina Mezzaqui, La Divina Commedia, 2008 en Roman Ondák, Eternal Sleep, 1996

In de kabinetten zijn de boeken gekoppeld aan thema’s die inzicht geven in wat vormen en uitgangspunten kunnen zijn voor deze verschillende vormen van kunstenaarsboeken. De voorkeur van Suzanne Swarts, conservator van de Caldic Collectie en samensteller van de tentoonstelling, gaat uit naar de meer recente werken. De laatste decennia zijn kunstenaars steeds meer gaan experimenteren met het medium. Deze hebben geresulteerd in veel verschijningsvormen die zorgen voor variatie in de tentoonstelling. In een van de grote zalen staat in het midden van de ruimte bijvoorbeeld La Divina Commedia van Sabrina Mezzaqui (1964). Ze verknipte dit beroemde boek van Dante tot een spiraalvormige installatie. Tegen de wand staan twaalf boeken op sterk water. Eternal Sleep van Roman Ondák conserveerde de boeken, maar maakte ze daarmee tegelijkertijd onleesbaar.

Jazz, 1947″ width=”223″ />Henri Matisse, Jazz, 1947

Swarts vertelt dat bij het verzamelen geen vastomlijnde definitie wordt gehanteerd. Vlak nadat zij en Caldenborgh hadden besloten zich te richten op boeken waarbij sprake was van een combinatie van tekst en beeld liepen ze Your House (2006) van Olafur Eliasson (1967) tegen het lijf. Dit dikke boek bevat een doorsnede (op schaal 1:85) van het huis van de kunstenaar. Het opengeslagen boek wordt op de tentoonstelling vergezeld van een video waarin de 908 pagina’s in razend tempo getoond worden. Hoewel het aardig is om de verschillende pagina’s langs te zien komen is de ervaring niet te vergelijken met het daadwerkelijk bladzijde voor bladzijde ‘lezen’ van het boek. Wat betreft de presentatie is het ideaal als er twee versies zijn van het betreffende boek, zoals het geval is bij Matisse’s Jazz (1947). Het boek bestaat uit collages van felgekleurd papier en teksten van de kunstenaar. Het was oorspronkelijk op verzoek van Matisse ongebonden, maar toch lieten veel eigenaars het inbinden. In de Caldic Collectie zijn zowel een ongebonden exemplaar, waarvan de afzonderlijke pagina’s ingelijst aan de wand getoond worden, en een gebonden versie aanwezig. Bij de meeste andere boeken moet de bezoeker het doen met een enkele opengeslagen bladzijde. De ervaring van het bladeren blijft voorbehouden aan de verzamelaar.