De late jaren

Constant. In het atelier focust op de laatste periode uit het oeuvre van Constant Nieuwenhuys (1920 – 2005, Amsterdam), waarin hij zich in de jaren tussen 1969 en 2005 voornamelijk wijdde aan het colorisme. Terwijl de schilderkunst in de jaren zeventig in een crisis verkeerde was Constant bezig met vernieuwende artistieke visies en experimenteerde nog even overtuigd met ruimte en kleur als in de CoBrA periode. Zijn Manifest, geschreven in 1948, bleef hij tot het einde toe trouw: hij koos zijn eigen weg.

De titel van de tentoonstelling verwijst zowel naar het feit dat het merendeel van de getoonde werken het atelier van de kunstenaar tijdens zijn leven nooit verlaten heeft, als naar de plaats waar Constant zich eind jaren zestig terugtrok. Hij werkte als een soort kluizenaar in afzondering, wat typisch is voor de kunstenaar die altijd zijn eigen weg ging en zich niets aantrok van de heersende ideeën over kunst.

Het colorisme

Kleur is in de schilderijen van Constant een belangrijk element; hij laat heldere kleurvlakken in elkaar overvloeien zonder gebruik te maken van scherpe contouren. In de Venetiaanse renaissance kwam deze manier van schilderen tot uiting in wat we nu het colorisme noemen en is van invloed geweest op het werk van Constant. Toen hij in 1966 in Venetië de Pietà van Titiaan (1487-1576) zag was hij direct betoverd door het colorisme in dit schilderij. Dagen achtereen keerde hij terug naar de Galleria dell’Accademia waar hij er ademloos naar bleef zitten kijken.

De helderheid van Constants kleuren nadert het vloeibare, een ontwikkeling die hij steeds sterker doorzet. Een prachtig voorbeeld daarvan is een portret van zijn vrouw, Trudy aux Brittieres (2000-2002) waarin de kleuren de ziel lijken te raken. Ontroering is een sleutelwoord in zijn oeuvre, en zoals in de catalogus wordt aangehaald heeft het werk van Constant op veel bezoekers dezelfde uitwerking: men kijkt intens en lang, waardoor het publiek bij een van zijn vroegere tentoonstellingen zelfs niet door heeft dat Koningin Beatrix ook aanwezig is.

Een divers oeuvre

Liefde en muziek zijn belangrijke thema’s in het oeuvre van Constant, maar zijn werk kent ook een verrassend maatschappijkritische noot. Soms doet hij denken aan de Spaanse kunstenaar Francisco Goya (1746- 1828) zoals in La liberté insultant le peuple (1975) waarin Constant de verschrikkingen van oorlog toont. Ondanks de heftige onderwerpen wordt zijn stijl echter nooit expressionistisch, maar drukt hij emoties uit die de melancholie naderen en op een subtiele manier  pijn weergeven. Constant roept gevoelens op van compassie, liefde en medelijden, waardoor het effect des te heftiger is.

Er wordt ook vroeg werk getoond, waardoor de ontwikkeling in het oeuvre van Constant duidelijk te ontdekken is. De verschillen tussen de periodes is bijvoorbeeld te zien in een mooie combinatie als De Brand die zowel in een vroege uitvoering (1950) als een latere (1986-1987) getoond wordt. In de eerste versie zijn nog veel sterker de invloeden van CoBrA aanwezig waar hij op dat moment nog deel van uitmaakte, terwijl bij de tweede versie de contouren verdwenen zijn en kleur de hoofdrol speelt. Maar er zijn ook verrassende experimenten met een compleet andere uitstraling, zoals zijn verbeelding van het heelal in Paysage spatial (1957) en Voyage dans l’espace (1957). Door deze buitenbeentjes in de tentoonstelling worden we eraan herinnerd hoe divers zijn carrière was.

Terug naar Venetië

Te zien is ook de VPRO documentaire uit 2005, een waardevolle toevoeging met ontroerende beelden van de bescheiden en vertederende persoon die Constant was. In deze documentaire is te zien dat, hoewel Constant al op hoge leeftijd was, hij nog altijd verwondert in de camera kijkt alsof hij niet kan geloven dat het echt om hém draait. Samen met zijn vrouw bezoekt hij dat jaar nogmaals Venetië, waar hij ooit ademloos naar de Pietà heeft gekeken. En zo is het ook in Schiedam met zijn eigen werk: Constant. In het atelier verwarmt en ontroert, en laat de toeschouwer ademloos achter.