Het geheime leven van een minister
Nelleke Noordervliet kruipt in Aan het eind van de dag in de huid van Katharina Mercedes Donker, voormalig minister. Geconfronteerd met een ambitieuze jonge vrouw die haar biografie wil schrijven beseft ze hoe haar strijdbare leven, haar machtshonger en de verwaarlozing van haar kinderen in de openbaarheid dreigen te komen. Het wordt een moeizame strijd tussen twee vrouwen, een oude rot en een jong talent.
Noordervliet laat zien hoezeer ze eigenlijk op elkaar lijken. Geen feministische solidariteit maar een loopgravenoorlog onder de dekmantel van beleefde oriënterende gesprekken. Ondertussen delft mevrouw Donker haar leven op in een poging de balans op te maken en gevaarlijke kwetsbaarheid in te schatten.
Loopgravenoorlog
Maar de roman is vooral het tragische verhaal van een sociale stijger. Nelleke Noordervliet kent de sociaalgeografische structuur van de stad Amsterdam goed genoeg om een prachtig beeld te schetsen van de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw. Toen arbeidersbuurten nog arbeidersbuurten waren en geen dure hippe wijken. Toen de gegoede burgerij in Zuid en aan de grachten woonde en hun kinderen naar het Barlaeus, het Vossius en het Amsterdams Lyceum gingen. De Amstel vormde de waterscheiding tussen de twee werelden. Noordervliet vertelt hoe de begaafde ‘Kat’ op het gymnasium een poging doet om van klasse te veranderen.
De een is veroveraar, brengt zichzelf als geschenk, de ander is smekeling. Ik was van die laatste soort, die de codes trachtte te ontcijferen, maar daarin vaak faalde. Het woordgebruik luisterde nauw, begreep ik veel later. Wat ik in het voetspoor van mijn moeder dacht dat netjes was bleek mijn afkomst uit het plebs te verraden.
Toet-toet
Met precisie schildert ze haar boze vader Donker, stateloos na deelname aan de Spaanse Burgeroorlog, waarin hij bijna zijn leven verloor. Een Spaanse medestrijdster genaamd Mercedes redde hem door een kogel uit zijn borst te ‘pitten’ – mooie vondst – en daarom noemde hij zijn eerstgeboren dochter Mercedes. Toet-toet, werd ze op de lagere school genoemd. Een muur van onwetendheid scheidde Katharina van de Dapperbuurt om haar heen. Zij moest, net haar Spaanse naamgenoot, haar vader redden. Een brug vormen tussen zijn onbuigzame, verbitterde karakter en de buitenwereld. De moeder was een angstige schaduw die haar opgewekte kant langzamerhand kwijt raakte.
Vader en dochter
De roerige jaren van opstand en vrije liefde zijn een eminente mogelijkheid om de tirannieke vader en de warme, veilige buurt met het door familie gedreven café te verlaten. ‘Kat’ wordt belangrijk in de linkse beweging. Subtiel laat Noordervliet zien hoe ze juist in haar oppositie eigenlijk haar vader imiteert. Ze ontpopt zich als net zo’n harde als hij. De diepe loyaliteit, die tot iedere prijs de liefde van de ouders wil verwerven, blijft de rode draad in haar leven. Ze stort zich in een relatie met een jonge Spanjaard en krijgt een zoon met hem. De schildering van de Spaanse haute bourgeoisie en de minachting van de chique familie voor de armoedige schoondochter vormen een prachtig intermezzo.
Ondertussen zit haar biografe haar op de hielen, te midden van alle herinneringen. Mevrouw Donker spaart zichzelf niet – en toch verliest de roman na de beeldende kracht van de eerste helft aan vaart. Avonturen met een bipolaire echtgenoot, intriges in Suriname en toenmalige DDR, een vriendelijke, nietszeggende oude levenspartner – het haalt de vaart uit het verhaal. Het invoegen van oude brieven en dagboekfragmenten, een beproefde methode, vertragen nog extra.
Maar de strekking van het relaas blijft staan. Wie de top wil bereiken en niet het voordeel heeft geboren te worden binnen de elite moet heel hard vechten, en loopt het risico uit zelfbescherming ondoordringbaar en gevoelsarm te worden. Niet in het minst door haar prachtige, soms aan Haasse herinnerende stijl, heeft Nelleke Noordervliet een fraaie roman afgeleverd.
