Film / Films

Ongemakkelijk ethisch drama

recensie: Süskind

.

Het is een gewaagde keuze om de snijdende werkelijkheid van de Joden die Joden deporteerden op film vast te leggen. Süskind is daarmee een van de betere oorlogsfilms van Nederlandse bodem die grote titels als

~

Het is 1942 als Walter Süskind wordt aangesteld als de beheerder van De Hollandsche Schouwburg. In plaats van zich afzijdig te houden en zich als willoos slachtoffer over te geven aan de Duitse bezetter gaat hij werken bij de Joodse Raad. Volgens de film doet hij dit in eerste instantie om zichzelf en zijn familie te redden. Maar al snel maakt hij de keuze om zijn functie te gebruiken om kinderen te beschermen. Hij weet honderden kinderen weg te sluizen uit de crèche in de synagoge tegenover de schouwburg.

Samen met de directrice van de crèche Pimentel (Olga Zuiderhoek) laat hij kinderen via de tuin in de Hervormde Kweekschool onderduiken waarna ze ze verder vervoeren in rugzakken en tassen. Süskind weet zijn speelruimte te krijgen door bevriend te raken met zijn verantwoordelijke, SS-Hauptsturmführer Aus der Fünten, die in eenzaamheid wegteert in Amsterdam en met wie Süskind een Duitse afkomst deelt. Het lukt om Aus der Fünten in het duister te laten over de manipulatie met het kaartsysteem van de doorvoerhaven naar Westerbork.

Held met vuile handen


Süskind herdefinieert de kijk op de Jodenvervolging in Nederland. Het is een confronterend ethisch drama dat niet voor het ongemak wegloopt. Hoe groot is de verlossing van het kwaad als je honderden Joden weet te redden, zelfs al zijn er duizenden die wel op de trein worden gezet richting de concentratiekampen? Regisseur Rudolf van den Berg maakt het zijn publiek niet gemakkelijk. De film biedt geen verlossing die Spielberg wel aan Schindler gunde. Walter Süskind is een antiheld, zeer kundig vertolkt door Jeroen Spitzenberger. Hij kiest ervoor om verantwoordelijkheid te nemen in het hol van de leeuw en het beheer over de Hollandsche Schouwburg zo goed en kwaad als het gaat te voeren.

~

Van den Berg, ondermeer bekend van Tirza en De Avonden, schreef het script samen met Chris Mitchell. De regisseur zelf noemt Süskind een held met vuile handen. Hij plaatst Süskind in een omgeving waarin het ene dilemma na het andere volgt en de gevolgen van elke beslissing enorme gevolgen voor de Joden onder zijn hoede kan hebben. De meesten daarvan zijn verloren. Een aantal laat zich als murw geslagen onderdrukten  wegvoeren, anderen protesteren tegen de grofste schending van hun menselijkheid of kiezen om klein hulpeloos verzet te bieden.

Zwarte bladzij nog zwarter gekleurd


In Süskind wordt niet gekozen om de onmetelijke gruwelijkheid van de Jodenvervolging als onmenselijk in beeld brengen. Het is geen heldenfilm van de eenling die zich tegen het monsterlijke systeem te weer stelt. De film zoekt vooral een schokkende tastbaarheid van de voorkamer van de deportaties. De zwarte bladzijde van de Nederlandse geschiedenis wordt nog iets zwarter gekleurd door de banaliteit en soms foutheid van de kleine beslissingen die mensen uit zelfbehoud of opportunisme nemen.

De clichés van de oorlogsfilms, het Holocaustgenre zoals Van den Berg het zelf noemt, worden expliciet gebruikt maar toch blijft hieronder een interessante filmisch verhaal overeind. Ook al wijkt de ontwikkeling van de film hier en daar af van de werkelijkheid, het doet de essentie van het verhaal recht. Het moeilijke verhaal wordt met veel respect gebracht, de keuzes die mensen maken worden empathisch in beeld gebracht, zoals de dempende werking van Süskinds familie om niet teveel risico te nemen. De krachtige en harde dialogen tussen Süskind en Aus der Fünten doen de ijzersterke rol van Karl Markovics (Die Fälscher) goed uitkomen.

Het dilemma wordt door deze menselijke benadering alleen maar groter. Van den Berg heeft daarmee niet alleen de spannende keuze gemaakt om een film over de Joodse collaboratie te maken, maar ook eentje die al de verschrikkelijk pijnlijke kleine stappen die de Jodenvervolging in Nederland tot een succes maakten laat zien. Uitermate schrijnend zijn de beelden van leden van de Joodse Raad die de koffers opstapelen van de Joden die net op transport zijn gezet. Süskind is zo een belangrijke overdenking over een onbevattelijk knooppunt in de Vernichtung van de Joden.