Film / Films

Hokus-spookus

recensie: Goya's Ghosts

.

Later specialiseerde hij zich in meesterlijke biopics van gestoorde geniale figuren. Vooral Amadeus (1984) over Mozart is indrukwekkend. De fameuze eerste zeven minuten fungeren nog steeds als een masterclass in expositie tijdens filmworkshops. Zijn onbetwiste hoogtepunt was echter de verfilming van Ken Kesey’s roman, One Flew Over the Cuckoo’s Nest (1975) met Jack Nicholson. Deze film en Amadeus waren samen goed voor dertien Oscars.

Spaanse Inquisitie

~

Milos Forman is een overrompelende creatieve krachtbron en Francisco Goya, die zijn naam leent aan Formans nieuwste prent Goya’s Ghosts, was dat ook. Controversieel, kleurrijk en later krankzinnig: deze achttiende-eeuwse portretschilder aan het Spaanse hof lijkt een ideaal Forman-onderwerp. Helaas komt Goya’s getroebleerde personage slechts sporadisch aan bod in de film. Het is eerder een historische thriller in de geest van de cultklassieker Witchfinder General (1968), over de heksenjacht in Zuid Engeland in de zeventiende eeuw. Forman gebruikt een soortgelijke wrede episode uit de wereldgeschiedenis: de Spaanse Inquisitie. Deze gruwelijke jacht op ketters begon in Spanje in 1478 onder leiding van de katholieke monarchie, en had als doel moslims en joden uit het land te verjagen. De inquisiteur stelde aan verdachten ‘de Vraag’ – een eufemisme voor driftig martelen – over hun loyaliteit aan de kerk. Een arsenaal aan martelwerktuigen werd gebruikt, waaronder de beruchte garrucha, een diabolisch apparaat. Het lijkt verdacht veel op de machines in de sportschool, maar de garrucha, waarbij de verdachte aan het plafond hangt en langzaam uit elkaar gerekt wordt, zorgt moedwillig dat een keur aan ledematen schokkend uit de kom schieten – terwijl men het in de sportschool zelf doet. Deze methode stond garant voor vlotte bekentenissen. Absoluut een infantiele methode, maar God wilde snel duidelijkheid en de waarheid deed minder ter zake. Over God gesproken: men moet Hem op de blote knieën danken dat Goya’s Ghosts niet in handen kwam van regisseur Mel Gibson, die van sadistisch voyeurisme zijn specialiteit heeft gemaakt. Milos Forman, nu vijfenzeventig jaar, wil zijn verhaal eerlijk vertellen, en deze film is derhalve verspeend van overbodige gruwelijke details.

De film begint in 1792 als Goya’s muze Ines (Natalie Portman), beschuldigd van ketterij, in de gevangenis wordt gegooid. Ze komt terecht bij broeder Lorenzo (Javier Bardem), een meedogenloze inquisiteur. Goya (Stellan Skarsgård) is bevriend met Lorenzo en vraagt hem de onschuldige Ines genade te schenken. In plaats daarvan maakt Lorenzo misbruik van haar, en hangt ze al snel aan de gevreesde garrucha. Na twintig jaar, als de Fransen Spanje binnenvallen, komt Ines pas vrij. Lorenzo is Madrid al veel eerder ontvlucht en heeft zijn betrekking als sadistische Spaanse monnik ingeruild voor die van sadistische Franse legerofficier. Hij keert terug met de Fransen. Ines is gebroken en krankzinnig geworden, maar met hulp van de inmiddels aftakelende Goya gaat ze op zoek naar het kind dat zij in de gevangenis baarde.

Drie rollen

~

Sommige ensemblescènes in Goya’s Ghosts bezitten de flair van Amadeus en zijn een lust voor het oog, en Forman heeft bovendien een uitmuntende cast verzameld. De veelzijdige Randy Quaid overtuigt als Koning Carlos IV net zo goed als toen hij Elvis’ manager Colonel Tom Parker speelde in Elvis (2005). Natalie Portman schittert in twee rollen: Ines, de muze van Goya, en de prostituee Alicia, de dochter van Ines. De bevuilde, gemartelde en gekke Ines is eigenlijk een derde rol, maar daar passen voornamelijk complimenten aan de grimeafdeling die deze zeldzame schoonheid tot wrak omtoverde. De Spanjaard Javier Bardem maakte eerder grote indruk in Mar Adentro (2004). Met zijn markante hoofd is hij uitermate geschikt om Lorenzo, de sluwe inquisiteur met Machiavelliaanse trekjes, te spelen. Zijn Engels vormt echter een niet te nemen struikelblok. Hij klinkt soms eerder komisch dan dreigend, en zou niet misstaan in Monty Pythons klassieke sketch The Spanish Inquisition.

Als uiteindelijk de Engelsen Madrid binnenvallen zijn we dertig jaar verder en zo voelt het ook. Hoewel ambitieus van opzet hinkt Goya’s Ghosts op te veel gedachten om te overtuigen: liefdesgeschiedenis, historische epos, bio-pic, avonturenfilm, de focus is niet altijd even helder. Het doet soms denken aan een voortkabbelend zondagavond kostuumdrama van de BBC. Weldadig aangekleed, mooie details, niet onaardig, maar gelet op Formans imposante oeuvre enigszins teleurstellend. Het is ten slotte deze geniale regisseur zelf die vele decennia lang de lat zo hoog heeft gelegd.