De helende kracht van samenzijn

Deze combinatie van muziekdocumentaire en roadmovie is vele malen boeiender dan de doorsnee documentaire met ‘pratende hoofden’. Dat is niet in de laatste plaats te danken aan het camerawerk van docu-legende Albert Maysles. Zijn contrastrijke stijl waarin hij speelt met licht en donker, extreme close-ups en totaalshots, handcamera en statief, geeft het gevoel dat we bij een bijzondere happening aanwezig zijn. Gypsy Caravan volgt een herkenbaar patroon: live-optredens, reisverhalen, en portretjes van elke zigeunergroep in het land van herkomst. Lichtelijk voorspelbaar, maar het zij regisseuse Jasmine Dellal vergeven. De levendige muziek (‘Gods mooiste schepping’ volgens de blijmoedige sitarspeler van de groep Maharaja) krijgt ruim baan en het stikt van de virtuoze gitaristen, dansers en violisten. De montage is onberispelijk en versmelt soms op ingenieuze wijze met de inhoud. Zoals die keren dat het gestrompel van Roemeense ganzen doorklinkt in de tempoversnellingen van de groep Taraf De Haïdouks, en we het getrappel van Andalusische paarden terug zien en horen in de stappen van de passievolle danser Antonio. Subtiel stipt regisseuse Jasmine Dellal daarmee de innige band aan van de zigeuner met zijn streek en gemeenschap.

Geloof

Misschien is de voornaamste emotie die dit werk voortbrengt dan ook geloof in de helende kracht van samenzijn in onze tijden van globale ontheemding. Nogal ironisch als je erover nadenkt. Het zigeunerleven bestaat immers uit niets anders dán ontheemding; het door Indiase heersers, nazi’s en communisten onderdrukte en vervolgde volk heeft nog steeds last van vooroordelen, afkeer en agressie. Het is de pijnlijke voedingsbodem van deze muzikanten, die, dat is opvallend, allen een thuis hebben gevonden in ofwel morsige liederlijke gehuchtjes danwel stoffige wereldsteden. Bestaat hun leven sinds de diaspora uit toeren? Er zijn voorbeelden van muzikanten die in de loop der jaren best bekend zijn geworden, en een deel van hun gage in de familie en de opbouw van de buurt steken. Het lijkt erop dat onze preoccupatie met de altijd reizende zigeuner bijstelling behoeft.

Johnny Depp

Dellal heeft een scherp oog voor de absurde kant van de Roma, die het ene moment onbeschaamd zwaarmoedig zijn en het andere moment als een kind zo blij. Neem bijvoorbeeld de oude violist Nicolae, die thuis in Roemenië opschept over de vrouwtjes die hij om zijn vinger windt en terloops uitdenkt waar zijn zwembad komen moet bij de villa naast die van bewonderaar Johnny Depp. Later zakt hij bij een bruiloft ineen op een krukje op de veranda, een treffende illustratie van zijn ontboezeming dat hij als oude weduwnaar een moeizame strijd voert tegen de eenzaamheid. Ezma, de trotse Macedonische diva, is ook zo’n onvergetelijk karakter. Ze bekommert zich over de ontheemde Kosovaren en doet melancholisch en haarfijn uit de doeken dat het een schande is dat de zigeuner zo’n slechte reputatie heeft; de zigeuner heeft tenslotte nooit oorlog gevoerd, noch landje geroofd, noch iemand kwaad gedaan. En ze zingt alsof het feestbeest op haar hielen zit. Dat doen de zigeuners van deze beminnelijke muzikale karavaan stuk voor stuk.