Film / Films

Een vroege blik in de duisternis

recensie: Ingmar Bergman op dvd

Op 28 oktober eindigde de zomertijd en begon de wintertijd. Deze kunstmatige verandering is nog steeds een discutabel punt, maar het toont wel de associaties die wij met de woorden zomer en winter hebben. Ze lijken onlosmakelijk te zijn verbonden met ons gevoelsleven.

~

In Ingmar Bergmans film Zomer intermezzo grijpt de Zweedse regisseur terug op de symbolische structuur van het contrast tussen licht en duisternis gekoppeld aan het verleden en het heden. Zomer intermezzo laat ballerina Marie (Maj-Britt Nilsson) terugkijken op een verloren zomer, waar ze haar eerste liefde zou kennen. Bergman contrasteert haar dromen met haar realiteit. Haar illusies verliezen hun onschuldige en pure onbezonnenheid naarmate de tijd verstrijkt.

Het domein van herinneringen wordt in de film opgeroepen door het dagboek van haar eerste geliefde dat opeens opduikt in een periode waarin Marie twijfelt aan de zin van haar bestaan. De aangewakkerde associaties zorgen ervoor dat ze een reis maakt van de stad naar het verlaten zomerverblijf van haar familie. Dit vormt een geografisch contrast wat Bergman ook duidelijk gebruikt in de film Zomer met Monica (1953), waar de grauwheid van de stad plaatsmaakt voor de natuur en de zee. Eenmaal aanbeland op de plek komen er bij Marie flashbacks naar boven. Bergman monteert deze herinneringen door gebruik te maken van verschillen in tonen en geluid.

Zomer intermezzo
Zomer intermezzo

Tijdens die verloren zomer wordt Marie verliefd op de getroebleerde Henrik (Birger Malmsten) en ze beleven een bescheiden zomer van geluk, totdat het noodlot toeslaat. De chemie tussen beide acteurs is kwetsbaar en geloofwaardig. Ze spelen nog met gevoelens die veel dieper en complexer zijn dan ze kunnen vermoeden, maar tegelijk is dat ook de schoonheid van hun eerste stappen naar elkaar.

Variaties op vaste thema’s

Godard schreef ooit een lang artikel voor Cahiers du cinéma over Bergman. Hij prees daarin Zomer intermezzo en stelde oprecht en ondubbelzinnig dat hij hield van de film. Dat was in de jaren vijftig en Godard en Bergman zijn in de tussentijd erg veranderd. Zomer intermezzo lijkt vanuit ons perspectief gedeeltelijk verouderd. Gedeeltelijk heeft dat met Bergmans gebruik van traditionele conventies te maken. Zomer intermezzo is een klassiek melodrama, waar Bergman zijn eigen draai aan geeft. De film gebruikt wat elementen van het genre, maar de film is op zijn best als we een blik kunnen werpen op de vaste thema’s die Bergmans oeuvre karakteriseren.

Lessen in liefde
Lessen in liefde

Bergmans regie staat met Zomer intermezzo aan het beginpunt van een stijl die zich verder zou ontwikkelen en zijn hoogtepunt zou kennen met Persona, ongetwijfeld zijn meest experimentele film. Tussen die twee zeer verschillende cinematografische visies staan de films Wilde aardbeien (waarin een oude man terugkijkt op zijn leven), Het zevende zegel (een film over de onvermijdelijkheid van de dood) en De stilte (Bergmans eerste stap naar een killere en experimentelere stijl.)

Licht en duisternis

Twee andere vroege films – nu uitgebracht op dvd – tonen twee andere kanten van Bergman, ondanks bepaalde thematische gelijkenissen. Lessen in liefde is een schijnbaar onserieuze klucht, maar onthult gaandeweg wat waarheden over de liefde en het leven die Bergman in andere films dieper en minder speels zou uitwerken. De film toont een worstelend echtpaar wiens gezamenlijke vlam gedoofd lijkt te zijn, maar ondanks dat feit kijken ze terug naar hun liefdesleven om zo de balans op te maken van hun relatie. De spanning ligt hier tussen de intensiteit van de plotselinge romantische verrassing en de sleur van het routineuze samenleven. De film is in zijn conclusie net iets te vrolijk om te overtuigen, voornamelijk in vergelijking met het pessimisme dat het merendeel van Bergmans films zo typeert.

De kwelling
De kwelling

De kwelling is een oudere film en valt eigenlijk in het genre van de thriller. De film was door Bergman geschreven en geregisseerd door Alf Sjöberg. In De kwelling is een scholier het slachtoffer van een strenge en sadistische leraar. Als hij troost vindt bij een meisje van simpele komaf lijkt hij gelukkig te zijn, totdat hij erachter komt dat zij ook iets heeft met de gehate docent. De film maakt gebruik van expressionistische shots die spelen met schaduw en licht om een sfeer te creëren die doet denken aan een film noir. Ook hier spelen de contrasten een rol in de uitbeelding van het gevoelsleven van de personages.

Essentiele aanvulling

Deze vroege films tonen het brede bereik van Bergman als regisseur en als schrijver, het uit de contrasten die hij hanteert terwijl er vaste thema’s opduiken. Als een afspiegeling van zijn oeuvre zijn deze films daarom een essentiële aanvulling.

De kwelling (Hets, 1944), Zomer intermezzo (Sommarlek,1951) en Lessen in liefde (En lektion i kärlek, 1954) zijn onderdeel van de Bergman Collectie van distributeur Moskwood. De dvd’s bevatten, afgezien van wat trailers en een photogallery, geen extra’s.