Verloren in modder en mist

4 is gebaseerd op een scenario van Russische schrijver Vladimir Sorokin die de reputatie heeft van een controversiële chroniqueur van het eigentijdse Rusland. Het scenario van 4 begon als een filosofische meditatie over het getal 4 en in de film komt dit gegeven herhaaldelijk terug in de beelden en in de dialogen.

In de eerste helft van de film ontmoeten drie personages (twee mannen en een vrouw) elkaar in een verlaten kroeg. Ze praten over wat ze doen en liegen over hun precieze werkzaamheden. Een van de personages vertelt een broodje-aapverhaal over een geheim kloonproject dat in Rusland werd uitgevoerd, terwijl de andere twee personages twijfelen aan de geloofwaardigheid van zijn beweringen.

Uiteindelijk verlaten de personages de kroeg en worden ze afzonderlijk door Khrjanovski gevolgd in hun vreemde levensloop. Een van de personages wordt verdacht van een onduidelijke misdaad en wordt na een gevangenisstraf gedwongen om een militair te worden. Een ander personage dwaalt door de stad en gaat van een verlaten restaurant weer naar huis, waar een bezorgde vader voor hem zorgt. Het vrouwelijke personage wordt het langst gevolgd. Ze keert terug naar haar familie om om de dood van een van haar zussen te rouwen. Dit segment is door Khrjanovski op documentaire-achtige wijze gefilmd en geeft een rauw beeld van het Russische leven. We zien oude vrouwtjes die zich gewillig laten volgieten met wodka in een verloederde plattelandssetting. Khrjanovski gebruikt voor deze scènes geen professionele acteurs, wat de scènes erg authentiek maakt.

Nazaten van Oblomov

Het Rusland van Khrjanovski bevat veel elementen die verweven lijken te zijn met stereotype beelden die er bestaan over Rusland. Er wordt veel gedronken en de karakters laten zich onverschillig leiden door het lot. De personages uit 4 zijn de kleinkinderen van Gontsjarovs Oblomov die geboren onder een totalitair gesternte nu rond proberen te komen in een land dat vervallen lijkt te zijn en waar de onzekerheid regeert.

De inertie van deze personages wordt gecontrasteerd met onwerkelijke beelden die onheilspellend en noodlottig zijn en Khrjanovskis pessimistische visie nog eens onderstrepen. De surreële beelden vormen tekens van grotere krachten die achter het toeval lijken mee te spelen, maar nooit geheel zichtbaar worden. Deels illustreert dit perspectief een schijnbaar Russische onverschilligheid ten opzichte van het individu die in veel gevallen een nietige speelbal is van grotere entiteiten. Een van de sterkste scènes vindt plaats wanneer een van de personages verdwijnt in een groot troepentransport met een onbekende oorlogsbestemming.

Narratieve leegheid

Cinematografisch heeft Khrjanovski duidelijk links met Tarkovskis hypnotische stijl. De scènes op het platteland tonen de mist en de modder in een spookachtige schoonheid en verval wordt door Khrjanovski zeer esthetisch in beeld gebracht. Maar deze visuele elementen redden de film niet van de narratieve leegheid die veel van de beelden na verloop van tijd overbodig maakt. De viertallen waar de kijker op verschillende momenten mee geconfronteerd wordt geven de film een structuurelement, maar ze houden de film niet overtuigend bij elkaar.

De kijker vervalt in de loop van het verhaal vaak in dezelfde verveelde conditie, nadat bepaalde scènes te lang worden uitgesponnen zonder een duidelijke conclusie. Het is daarom jammer dat de film te veel gelooft in zijn eigen pretentieuze pessimisme. Khrjanovskis combinatie van rauw realisme en onwerkelijke schoonheid is erg krachtig in zijn contrast. Maar door een gebrek aan richting vervalt de film al snel in een lege stijloefening die zijn boodschap verliest in zijn eigen artistieke vaagheid.