Een helse knipbeurt

De 28-jarige golden boy Eric Packer, die in zijn limousine in Manhattan op weg is naar de kapper, heeft vlak daarvoor zijn totale vermogen ingezet op de daling van de Chinese yuan. Een verkeerde beslissing, zo blijkt. Gaandeweg stort zijn imperium in. Packer wil niet alleen letterlijk naar de kapper, hij wil ook figuurlijk geknipt worden. Ondanks alle bemoeilijkende omstandigheden. ‘Getting a haircut‘ is een term uit de financiële wereld die zoiets betekent als: als er zekerheden als onderpand gebruikt worden, worden deze zekerheden over het algemeen gedevalueerd, omdat de lenende partij een buffer verlangt mocht de marktwaarde dalen. 

Chaos en controle
In de begintitels van de film is het werk van Jackson Pollock te herkennen en Cosmopolis eindigt met een Mark Rothko. De twee schilders zijn elkaars tegenpolen. De onrust en chaos van Pollock tegenover de strakke abstractie van Rothko. Beiden hebben echter gemeen dat ze hun kijker opzuigen. Ofwel door verstrooiing, ofwel door de immense vlakken. In het begin wordt het filmdoek als het ware beschilderd door Pollock. Een link naar de vervlechtingen in het bankwezen en de daarmee gepaard gaande chaos. Eric verhoudt zich tot het chaotische, drukke snelle geld. Wanneer zijn kunstdealer (Juliette Binoche) hem vertelt dat Rothko’s Chapel te koop staat, zegt hij haar toe deze direct te kopen. Het vlakke zwart dient in zijn bezit te komen. Alsof hij het wil neutraliseren tot een object. Zijn vrouw ziet hij ook als een object. Hij kent haar amper. Ze heeft een engelachtige verschijning en veel interesse voor het immateriële. Ze is in alles zijn tegenpool.

In een bizarre trip door Manhattan zien we de ondergang van deze zeer succesvolle Eric Packer. De bij het overlijden van een soefi-rapper dansende derwishes, die opdoemen in Packers helletocht, verwijzen naar Rothko’s Chapel. Groteske ratten bevolken de stad, een aanslag dreigt op de Amerikaanse president en een groot burgerprotest is op handen. Ook persoonlijk zit het niet mee. Packers huwelijk loopt op de klippen en zijn eigen leven wordt bedreigd. Deze cocktail wordt in een zeer door dialogen gedreven film gegoten, wat een vervreemdend en verstikkend effect op de kijker heeft.

Eric Packer leeft in zijn eigen wereld, in zijn veilige limousine. Eric is degene die bepaalt wie zijn wereld binnenkomt. Zijn contact met de buitenwereld verloopt via zijn persoonlijke bewaker Torval, die hem voortdurend waarschuwt voor allerlei ‘imminente dreigingen’. Torval is het medium tussen Erics ingesloten limousinewereld en de buitenwereld. Qua persoon lijkt hij op Eric, even berekenend, rationeel en kil.

Wurggreep zonder verlossing

Uiteindelijk is iedereen slaaf van het systeem geworden. Ook de verlosser die, in de gedaante van Benno Levin (Paul Giamatti), aan het einde van de film de wurggreep waar Eric in zit kan verlichten. Zo sijpelt filosoof Karl Marx ook nog het verhaal binnen. Er komt een tijd, schrijft Marx in zijn Communistisch Manifest, dat het kapitalisme een dusdanige grootheid kent, dat het voor de samenleving te snel gaat en dat haar grilligheid en onvoorspelbaarheid de overhand zal nemen. Zie hier de referentie naar het werk van Pollock. En het alternatief dan? Dat wordt getoond in de schilderijen van Rothko. Maar die gaat hen eveneens niet verlossen. Het duistere waar we geen grip op krijgen, wat zich in Rothko’s schilderij als een 2D-werkelijkheid aan ons voordoet. Het absorbeert ons, zonder dat we houvast hebben, het slokt ons helemaal op en voert ons naar onze doodsangst. Daarom kan zelfmoord, of de moord die Eric begaat, hem niet meer redden. In een neoliberale genotsmaatschappij waarin elk verlangen direct bevredigd wordt, levert zelfs het ultieme einde geen verlossing. In deze wurggreep laat Cronenberg ons hangen, totdat er nog enige kleur in de aftiteling verschijnt.