Keizers en zonen
Distributeur Moskwood heeft zich al jarenlang ingezet voor het promoten van de Russische film. Het label is bekend geworden door de uitgaven van Tarkovski’s films en bracht ook de aangrijpende oorlogsfilm Kom en zie uit. Met de release van Aleksandr Sokurovs Father and Son (Otets i syn, 2003) en The Sun (Solntse, 2005) richt Moskwood zich op een regisseur die gezien wordt als het boegbeeld van de eigentijdse Russische cinema.
Sokurov heeft twee algemene fascinaties die steeds in zijn oeuvre terugkomen. De ene is de geschiedenis, waar zijn historische films door een eigenzinnige stijl een nieuwe blik bieden. De andere is zijn focus op familiebanden; de relaties tussen ouders en hun nageslacht kunnen in zijn films haast worden gezien als miniaturen. The Sun wordt overduidelijk bepaald door de eerste en Father and Son (deel van Sokurovs familiecyclus, die recentelijk weer is aangevuld met Aleksandra), door de tweede.
Verslagen keizer
Scène uit The Sun
The Sun valt in de lijn van zijn voorgaande filmische schetsen van controversiële historische figuren: Moloch (1999, over Hitler) en Taurus (2001, over Lenin). De film is een verbeelding van keizer Hirohito’s ontmoeting met generaal Douglas MacArthur wanneer Japan na een totale nederlaag in de Tweede Wereldoorlog besluit om te capituleren. De film begint als Hirohito in zijn bunker de laatste dagen van de oorlog uitzit door te lezen en zich te storten op zijn hobby: het onderzoeken van zeedieren. De Japanse acteur Issei Ogata geeft een overtuigend gereserveerde keizer neer, die door zijn onwetendheid overkomt als een volwassen kind. Ogata hanteert soms gezichtstics en een stijve mimiek om aan te tonen dat de rol van de keizer een strak keurslijf is.
Hirohito is een controversiële figuur, die tijdens de oorlog in een adem werd genoemd met Hitler en Mussolini. Er is altijd onduidelijkheid geweest over zijn rol in de vele oorlogsmisdaden die de Japanners in Azië hebben gepleegd. Na de oorlog was het voor de Amerikanen noodzakelijk om zijn positie niet aan te tasten om zo Japan weer op te bouwen. De keizer had een goddelijke status, die na de overwinning van de Amerikanen ter discussie kwam te staan, en de film concentreert zich op de wisseling van deze rol in Japan en hoe een diplomatieke MacArthur de keizer op subtiele wijze beïnvloedt. In The Sun kom Hirohito vooral naar voren als een marionet van zijn oorlogskabinet; een man die leeft als een geïnstitutionaliseerde kluizenaar met een symbolische functie en door de nederlaag gedwongen wordt om de realiteit te erkennen.
Bewust alledaags
Scène uit The Sun
In de gesprekken met MacArthur zijn er vragen over zijn rol en verantwoordelijkheid, maar de film gaat hier niet diep op in. Hirohito blijft boven alles een onwetende man die zich niet bewust is van de schuld die zijn positie met zich meebrengt en in gesprekken met MacArthur veel doortastende vragen probeert te vermijden. Sokurov schetst vooral een sterke sfeer in zijn uitbeelding van het leven van een man met ongekende macht die is gevangen in zijn functie. Het trage tempo geeft een bewust alledaagse sfeer aan het leven van een historisch figuur, iets wat in veel conventionelere biopics wordt vermeden.
De film is een sfeerbeeld dat is opgebouwd vanuit een historische gebeurtenis. Daarbij weet Sokurov de textuur van het moment goed te vangen, maar zijn film zegt verder net iets te weinig over de specifieke personen en gebeurtenissen om echt te boeien. Na de ontmoetingen met MacArthur eindigt de film bovendien met een vreemde anticlimax.
Tederheid en torso’s
Scène uit Father and Son
Father and Son is heel andere kost. De film gaat over een naamloze militair en zijn zoon Alexei, die op de militaire academie zit. Er ontstaat een conflict tussen beiden als Alexei merkt dat zijn vader door een oorlogswond niet meer in het leger zit en weer contact met hem zoekt. De film is een poging om de vader-zoon-band te analyseren aan de hand van poëtische beelden en een vage narratieve lijn, maar de geringe leeftijd tussen vader en zoon en hun vele tedere contacten verraden ook een homo-erotische laag. De eerste shots tonen twee mannen die met elkaar worstelen. Hun naakte torso’s wrijven eerst ruw tegen elkaar aan, waarna zij elkaar opeens strelen. Deze elementen komen door hun zelfbewuste artistiekerigheid erg pretentieus over en Sokoruvs zwakte is, net als bij sommige andere van zijn films, dat hij doorslaat in deze stijl. Father and Son heeft een sterk melodramatische lading die door het emotionele acteerwerk en de mooie, maar iets te aanwezige muziek wordt versterkt.
Net als in Alexandra is Sokurov geïnteresseerd in de het leger en Russische militairen, die hij ook hier teder vangt in shots die een warme gloed hebben. Dit prachtige, heldere camerawerk is iets waar menig regisseur jaloers op zal zijn, maar qua verhaal is er weinig richting en doelloze dialogen geven het geheel iets absurds. De film is uiteindelijk een meditatie over de kwetsbaarheid van familiebanden. Ook in die thematiek is er een verband met Alexandra, waarin het verdwijnen van een generatie wordt getoond, terwijl een nieuwe generatie het roer overneemt.
De dvd van The Sun bevat alleen trailers; die van Father and Son bevat naast wat trailers de korte poëtische film A Soldier’s Dream (1995).
