Black Venus

Twee eeuwen geleden trad Baartman op als de gekooide Hottentot Venus, eerst in Londen en later in Parijs. Haar nogal imposante fysiek leidde in brede kring tot opwinding, en volle zalen voor wat nu onverbiddelijk zou worden beschouwd als een mensonterende vertoning. Baartmans geschiedenis is bij uitstek materiaal voor een film, maar hoe breng je een uitwas van kolonialisme in beeld zonder in clichés te vervallen? Als nobele wilde die het slachtoffer is van Europese wreedheid, bijvoorbeeld. Regisseur Abdellatif Kechiche weet zo’n simpele moraal knap te vermijden. Aan Black Venus is weinig verhevens. Integendeel: zweterige lijven, drank, seks en sensatielust overheersen in het tijdsbeeld dat Kechiche schetst. Koloniaal racisme speelt haast een bijrol. Baartman is vooral het slachtoffer van de berekende lieden om haar heen.

Uitbuiting
In de eerste plaats is dat natuurlijk Afrikaner Caezar, het brein achter de Hottentotshow, en later de glibberige Fransman Réaux. Ze beloven Saartjie gouden bergen – ze moet wel meewerken – en buiten haar onderwijl genadeloos uit. Maar ook de goedbedoelde inmenging van de African Association, die een rechtszaak aanspant tegen Caezar, is niet helemaal zuiver, noch de Franse journalist wiens belangstelling vooral gedreven wordt door de hoop op een goed verhaal. ‘U bent geen Afrikaanse prinses, maar een bediende? Ach, dat is jammer.’ Zelfs bij de wetenschap is Saartjie niet veilig. ‘Je moet je benen spreiden voor zulke beschaafde mensen’, draagt Caezar haar op en de weledelgeleerde heren van het Musée de l’Homme willen niets liever. Geen wonder dat Saartjie naar de fles grijpt en in een permanente staat van verdoving verkeert. Ze lijkt steeds minder deel te nemen aan haar eigen leven. Hoofdrolspeelster Yahima Torres vertolkt die teruggetrokken houding en afwezige blik feilloos. Een prestatie van formaat, letterlijk en figuurlijk.

Verwarde werkelijkheid

En een rake regiekeuze van Kechiche. De combinatie van fysieke en mentale afwezigheid maakt van Saartjie een lege huls, een object waarop iedereen naar hartelust zijn verlangens projecteert. Of dat nu de seksuele perversie is waaraan Réaux haar onderwerpt, of de wetenschappelijke aspiraties van de Franse antropologen. Steeds weer zit Kechiche de toeschouwers dicht op de huid, terwijl zij op hun beurt naar Saartjies groteske, bijna naakte lichaam staren of haar achterwerk betasten. Kechiche maakt haar ontering zo pijnlijk zichtbaar. Dubbelop bovendien, want als filmkijkende voyeur word je er evengoed medeplichtig aan – precies de ongemakkelijke positie waar Kechiche je hebben wil. ‘U verwart de werkelijkheid met de voorstelling’, zou Caezar ertegenin brengen. Dat kan zijn, maar Saartjies tragische leven wordt er geen steek menselijker van.