Een donkere confrontatie met de eigen fantasie

Mantel is een behendige regisseuse die haar personages en lezers zonder medelijden langs, en over, de randjes van haar donkere verhalen dirigeert. De tweevoudig Booker Prize winnares gaat in haar verhalenbundel De moord op Margaret Thatcher constant op zoek naar de fijne lijnen die onze samenleving aaneenrijgen. Dit kan de lijn tussen normaal en gek zijn, tussen geschiedenis en een minimale aanpassing daaraan, tussen de simpele samenleving zoals wij die verkiezen te zien en hoe deze daadwerkelijk is.

Tegelijkertijd wil ze die lijnen doorbreken, de illusie wegtrekken dat wij volledige controle over ons leven, ons geheugen en onze psychische gesteldheid hebben. Ze creëert een vreemde wereld van dansende meubels en onbetrouwbare bronnen, niet opgeroepen door magische fantasie maar door medicatie en het falende geheugen van de mens.

Geen woord is toevallig

Bij Mantel is elk woord zorgvuldig uitgezocht en past precies in haar zorgvuldig samengestelde constructie. Zoals de vertaler van deze bundel, Ine Willems, zelf zegt: ‘Geen woord is toevallig in haar teksten en haar leestekens zijn zo mogelijk nog betekenisvoller.’ Haar schrijfstijl is rauw en tastbaar, ‘diepvriesmotoren gieren’ en personages maken gebaren ‘van gulzige graagte’. Tegelijkertijd is ze speels en onverwachts in haar taalgebruik; zinnen als ‘hij nam elke bocht persoonlijk’ doen de lezer even stoppen en verbazen. Zo trekt Mantel de lezer naar zich toe en houdt hem dicht binnen het verhaal geklemd.

De medewerking van de lezer wordt nog iets verder geforceerd, niet door de woorden die Mantel kiest, maar juist door dat wat ze weglaat. De gruwelijke waarheden en details van de verhalen van de vele personages worden soms slechts aangestipt door Mantel, maar leiden tussen de regels een eigen leven. Het is aan de lezer om de aanwijzingen te verbinden en vervolgens de harde werkelijkheid zelf te bedenken.  Je gaat gedwongen de confrontatie met je eigen fantasie aan en wordt medeplichtig aan het verhaal dat ontstaat.

Medeplichtige personages

Op dezelfde wijze houdt ze haar personages in toom. Zij zijn slechts onderhevig aan de rukken die Mantel streng aan de touwtjes geeft en worden medeplichtig gemaakt aan de sterke lokroep naar de lezer, die haar verhalen zo kenmerkend maakt; ‘Je zult me wel cynisch vinden, vooringenomen,’ onderbreekt een personage het verhaal om zich tot de lezer te richten. De tweede persoonsvorm wordt ingezet, directe vragen worden aan de lezer gesteld, terloops, tussen haakjes, maar niet te negeren: ‘(Ik ga niet vaak terug, zou jij dat dan wel doen?)’ vraagt een vrouw die in haar geheugen afdaalt.

Mentale moord

In het titelverhaal, waarin oud-premier Margaret Thatcher wordt vermoord, sleutelt Mantel aan het idee dat de geschiedenis zoals die verlopen is, met een Thatcher die aan een beroerte overlijdt, ook de geschiedenis is zoals die zijn moet. Hierin confronteert ze de lezer bijna verwijtend met de ironische logica waar wij ons dagelijkse bestaan op baseren:

Alle ideeën waarvoor iemand maar zou willen sterven: het zijn plagen, verstoringen van de orde, grote kans dat ze het verkeer ophouden en voor vertragingen zorgen.

Het verhaal, dat door The Daily Telegraph werd geweigerd, leidde in Engeland tot een ware rel. De fictieve moord gaat namelijk verder dan een puur wat-als-experiment: Mantel geeft publiekelijk toe dat ze over de dood van Thatcher fantaseert, niet als schrijver, maar als mens, en dat fictie haar uitlaat hiervoor is. Haar haat is echt, en daarmee haar doodswens wellicht ook. Thatcher-sympathisanten probeerden de schrijfster daarom voor deze mentale moord voor de rechter te slepen.

Juist doordat ze fictie en de werkelijkheid zo dicht langs elkaar weet te sturen, en de lezer hierin betrekt, boeien haar verhalen. Passief op de achtergrond blijven, niet meespelen, het zijn geen opties bij het spel van Mantel. De inhoud van de elf verhalen in deze bundel loopt sterk uiteen, maar daarachter is Mantel altijd aanwezig. En haar spel is er een waar je altijd meer van wilt.