De wondere wereld van Matisse

Wat de tentoonstelling zo bijzonder maakt is de opstelling: de werken van Matisse worden naast kunstwerken van leermeesters, tijdgenoten en navolgers getoond. Zodoende legt het museum de nadruk op de inspiratiebronnen van Matisse, en op Matisse als inspiratiebron zelf.

Wie het werk van Matisse een beetje kent, weet dat zijn oeuvre zeer divers is. Hij was niet alleen actief in de schilder- en beeldhouwkunst, maar ontwierp ook werken van textiel en ramen van gebrandschilderd glas. Waar hij uiteindelijk het meest bekend om werd, is het introduceren van knipseltechniek als volwaardige kunstvorm, waarmee hij zorgde voor een radicale vernieuwing in de kunst.

Vergelijkingen op de begane grond

Henri Matisse, De lichte maaltijd (De baai van Saint-Tropez), 1904, Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, Düsseldorf. Foto: Walter Klein. © Succession H. Matisse, c/o Pictoright Amsterdam 2014.

De tentoonstelling bestaat uit twee delen. Op de begane grond wordt het werk van Matisse geplaatst naast werk uit de collectie van het Stedelijk. Er worden verbanden gelegd tussen de ontwikkeling van Matisses oeuvre en ontwikkelingen binnen de beeldende kunst. Matisse liet zich gedurende zijn carrière inspireren door veel verschillende kunstenaars, stromingen, stijlen en culturen. Deze inspiratiebronnen worden nu voor het eerst naast het werk van Matisse geplaatst: een unieke context voor zijn oeuvre. Zo wordt het schilderij De lichte maaltijd (De baai van Saint-Tropez) van Matisse naast het pointillistische schilderij Zeegezicht met dennen en zeilschepen van Theo van Rijsselberghe gehangen om de invloed van het pointillisme in het werk van Matisse aan te tonen.

Matisse vormde zelf ook een groot inspiratiebron voor andere kunstenaars. Een duidelijk voorbeeld is het werk van Rothko, Untitled (Umber, Blue, Umber Brown) uit 1962. Rothko was geïnspireerd door het kleurgebruik van Matisse, iets wat je volgens het Stedelijk terug kan zien als je dit werk naast Goldfish van Matisse ziet.

Een paradijs van knipsels

Op de bovenverdieping zijn de wereldberoemde knipsels van Matisse te aanschouwen. Vergeleken met de begane grond is het een wereld van verschil. Waar je op de begane grond bijna duizelig wordt van de vele schilderijen, beelden en kleden, gemaakt door verschillende kunstenaars uit uiteenlopende stromingen, kan je op de bovenverdieping tot rust komen en genieten van Matisses grote knipsels. Hier heb je de ruimte en rust om op een bankje weg te dromen in zijn paradijzen. De naam van de tentoonstelling, De oase van Matisse, is gebaseerd op het late stadium van zijn carrière. Matisse was toen op zoek naar een manier om een paradijs vorm te geven. Hij was erg reislustig en tijdens zijn reizen raakte hij onder andere geïnspireerd door de stoffen uit Marokko en de onderwaterwereld van Tahiti. De laatste jaren van zijn leven stortte Matisse zich op het ’tekenen met de schaar’, zoals de kunstenaar het zelf noemde, en beplakte hij alle muren van zijn atelier met knipsels in de vorm van planten en dieren.

Een unieke beleving

De oase van Matisse, Stedelijk Museum Amsterdam, 2015, zaalopname. Foto: Gert Jan van Rooij. ©Succession H. Matisse, c/o Pictoright Amsterdam 2014.

Al met al vormt de tentoonstelling een toegankelijke weergave van het oeuvre van Matisse. De opzet en grootte van de tentoonstelling zijn uniek, en maken het een bijzondere beleving. Voor de bezoeker met enige kennis van kunstgeschiedenis is de tentoonstelling misschien niet heel verrassend. De verbanden die gelegd worden zijn voor een kunstkenner vrij voor de hand liggend. Desalniettemin is het interessant om te zien hoe veel invloed andere kunstenaars op Matisse hebben gehad, en hoe hij desondanks zijn eigen stijl trouw bleef. Ook al schilderde hij bijvoorbeeld volgens de pointillistische methodiek, het blijft onmiskenbaar een werk van Matisse. En dat is wat er zo uniek is aan Matisse: hoe veel hij zich ook heeft laten beïnvloeden door anderen, je pikt zijn werk er zo tussenuit. Het allermooist blijven toch de zalen met zijn knipsels, waar de tentoonstelling zijn naam eer aan doet. Een betere uitsmijter kan er niet zijn.