Beschouwend maar vooral erg boos

Goed polemisch proza – van het soort waarin Hermans een meester was – is per definitie zowel tijdgebonden als tijdloos. Vraag niet hoe het kan, maar profiteer ervan. Domme boekbesprekers braken kort geleden nog de staf over de nieuwste bijdrage aan het verzameld werk van W.F. Hermans, omdat het alleen maar om pietluttige zaken uit een ver verleden zou gaan waar niemand zich meer druk over kan maken. Alsof dat iets uitmaakt en we geen enkele klassieker meer zouden kunnen lezen, want wie zou zich heden ten dage bijvoorbeeld nog iets gelegen laten liggen aan de strapatsen van een verongelijkte Griekse held of de midlifecrisis van een Italiaanse schrijver uit de veertiende eeuw.

Bij literatuur gaat het trouwens alleen maar om de stijl, de inhoud doet volstrekt niet terzake, ook niet in wat de samenstellers van deze Volledige Werken ‘beschouwend proza’ noemen. Het is waar: Hermans maakt een gewoonte van het pletten van op zich al platte en inmiddels door de tijd met huid en haar opgegeten nietskunners. Ook in dit dikke deel vinden we daar weer vele voorbeelden van, waaronder opmerkelijk veel politici en bestuurders uit het toenmalige linkse kamp, maar de grootste stilist en dus ook de grootste schrijver die ons taalgebied ooit heeft gekend en zoals het er nu naar uitziet zal kennen deed niet anders, zonder dat dit afbreuk deed aan de kwaliteit van zijn werk, dat tot op heden nog steeds zeer leesbaar is en tot voorbeeld van ons allen kan dienen. Sterker nog: iemand als Duymaer van Twist leeft alleen nog virtueel voort als kop van polemische jut.

Age Bijkaart

De eerste sectie van het onderhavige boek bevat alle brieven die het Hermans-alter ego Age Bijkaart in de jaren zeventig naar de Amsterdamse lokale krant Het Parool stuurde Het zijn voornamelijk heftige aanvallen op hypocrisie en opzettelijke domheid, die zo weer meekunnen, gewoon even wat namen veranderen. De slachtoffers van Hermans’ toorn zijn van ondergeschikt belang, het gaat veel meer om het blootleggen van de mechanismen die ten grondslag liggen aan alles wat voos is in de samenleving, van de sociale wetenschappen tot en met het culturele subsidiewezen, en ten fundamente dus de aard van de mens. Verplaats je de handeling naar onze tijd, dan valt op hoe weinig daar eigenlijk aan is veranderd. Dat geeft ook meteen een diepere lading aan dit polemische schrijven, dat uiteindelijk hopeloos is, verspilde moeite, alleen nuttig doordat de schrijver wellicht iets van zijn gal heeft kunnen uitspugen en vanwege de bijdragen aan de Nederlandse literatuur in zijn algemeenheid die het opleverde. Tussen de gifspuwingen zitten trouwens ook nog meer algemene schetsen, over van alles en nog wat en dan met name het Parijs waar Hermans met echtgenote was gaan wonen.

Houten leeuwen en leeuwen van goud is afkomstig uit diverse bronnen en bevat stukken uit de jaren zeventig, gerangschikt rond een aantal thema’s. De bezwaren die Hermans hier uiteenzet tegen het wijzigen van de spelling zijn nog steeds relevant, maar ook verder is het hier weer genieten van venijnige uithalen, met als hoogtepunt de historische slooppartij van Cees Buddingh’, die nadat de hier opgenomen analyse van zijn dagboeken was verschenen nooit meer wat heeft geschreven. Culturele hygiëne, dat kon je aan Hermans wel overlaten. Het grappige is dan natuurlijk, dat zijn eigen stijl ook niet helemaal perfect was, zoals duidelijk wordt uit de uitbundige annotatie die ook dit deel weer compleet maakt. Voorbeeldig hoor, daar niet van, maar het blijft vreemd dat met niet gewoon chronologisch begon met de beide delen Sadistisch Universum. Leefde WFH nog maar, die zou daar wel raad mee weten.