Boeken / Fictie

Handboek voor de ontdekkingsreiziger

recensie: Tony Horwitz - De ongetemde wereld: Op reis met kapitein Cook
tony horwits

De naam Cook heeft iets met reizen te maken. Thomas Cook is van de travellers cheques en was in 1841 de eerste die reizen organiseerde voor groepen. James Cook, een naam die wellicht wat minder bekend in het gehoor ligt, voer driekwart eeuw eerder ruim 320.000 kilometer over zee. Genoeg om acht keer de aarde rond te zeilen, bijna de afstand naar de maan. Tony Horwitz schreef een boek over deze legendarische Captain Cook.

~

Overal in de wereld, of het nu Tahiti, de Aleoeten in Alaska, of de Oost-Australische kust is, zijn overblijfselen van het bezoek van kapitein Cook te vinden. Cook ontdekte talloze eilanden, sommige idyllisch, andere onherbergzaam. Op Hawaii wordt de kapitein geëerd met een obelisk, in Alaska ligt slechts een spijker van zijn schip in de sneeuw.

Brutaal

Dat weerhoudt de journalist Tony Horwitz er niet van om Cook achterna te reizen op zoek naar zijn overblijfselen. Welke monumenten staan er, wat weet de huidige bevolking nog van Cook? Horwitz gaat samen met zijn cynische vriend Roger op pad en vraagt de oorspronkelijke bewoners, of wat daar nog van over is, het hemd van het lijf. Hij doet dat op een nieuwsgierige, soms ronduit brutale manier, zoals op het eiland Niue, dat door Cook Savage Island gedoopt werd:

‘Zijn er nog mensen die het eiland Savage noemen?’
Hafes gezicht kleurde rood. ‘Cook noemde Tonga de Friendly-eilanden, waarschijnlijk omdat hij er zoveel meisjes had zitten. Tahiti noemde hij de Genootschapseilanden, om dezelfde reden. De Cookeilanden zijn naar hem vernoemd. Mooie namen allemaal. Maar omdat wij met een paar stenen en speren gooiden, zijn wij wilden.’ Hij trapte zijn sigaret uit. ‘Niemand in Niue moet veel van Cook hebben.’

~

Sommige mensen weten niets meer van Cook, anderen hebben een romantisch beeld van hem en weer anderen, vooral de fundamentalistische traditie-beschermers, zien Cook als de verpersoonlijking van alle nadelen van de Westerse beschaving. Waar Horwitz ook komt, overal weet hij Cook-adepten en Cook-haters op te sporen. Parallel aan de reizen die Horwitz en Roger maken wordt ook de geschiedenis van Cook verteld. Zo maken we eerst Cooks eerste zeereis en komen we pas halverwege het boek bij zijn geboorteplaats, maar dat leidt geen moment tot chronologische problemen, omdat Horwitz steeds heel helder de periodes aangeeft.

Amateurpsychologie

Een minder aardig trekje van het boek is dat het te krampachtig probeert Cooks karakter te ontdekken. Al aan het begin van het boek verzucht Horwitz dat Cook in zijn logboeken er een saaie, punctuele stijl op na hield. Geen fratsen. Horwitz bewondert die nuchterheid, maar ergens spijt het hem ook dat hij van Cooks eigen geschriften niet meer kan maken dan een zakelijk verslag. Daarom probeert Horwitz steeds maar weer karaktereigenschappen aan Cook toe te dichten waarvan de juistheid op z’n minst betwijfelbaar is. Het is je reinste amateurpsychologie.

Op Cooks laatste reis gebeuren er wat incidenten. Cook kan niet zo goed overweg met zijn bemanning en hij maakt beoordelingsfouten. Horwitz: ‘Het lijkt dus duidelijk dat Cooks karakter was veranderd, maar de oorzaken van die verandering zijn minder duidelijk.’ Het is niet in de logboeken te lezen, maar Horwitz haalt er vervolgens allerlei mogelijke verklaringen bij. Hij noemt scheepsarts James Watt die als oorzaak ziekten als galkoliek, ischias, een rondworminfectie, opsomt, maar slaat vervolgens zelf aan het psychologiseren: Cook is fysiek en geestelijk uitgeput van zijn lange reizen. Hij is ontgoocheld door het verval dat hij toe ziet slaan op plaatsen waar hij aanmeert. Op zijn laatste reis had hij bovendien niemand bij zich waar hij bevriend mee was. Zulke dingen zou Horwitz graag lezen in het logboek van Cook, maar dat wil niet zeggen dat ze er ook staan.

Ontroerend

Ondanks die neiging tot het spelen van psycholoog heeft Horwitz een leerzaam, spannend boek geschreven, dat getuigt van een fabelachtige liefde voor een kapitein uit Yorkshire die de wereldzeeën bevoer. Wanneer Horwitz en Roger samen met een derde Cook-adept een herdenking houden op Hawaii wordt zelfs bijna ontroerend. En als Horwitz mijmert:

‘Het was misschien wel goed dat we zo weinig van Cooks innerlijk leven wisten. Nu konden we dat aanvullen met onze eigen verlangens en onze eigen fantasie’

dan zijn die verlangens en die fantasie de motor geweest voor een bijzonder boek, dat van elke lezer even een ontdekkingsreiziger maakt.

 

Links:

Het Cook Museum in Whitby
Site van Michael Dickinson over zijn ‘Great, Great, Great, Great Uncle’
De Captain Cook Society
De replica van de Endeavour