Boeken / Fictie

Wraak en beheersing

recensie: Tomas Lieske - Mijn soevereine liefde

Over iets minder dan een maand viert Nederland haar zeventigste boekenweek. Het thema van dit jaar is de vaderlandse geschiedenis en nu al zie je her en der boeken verschijnen die prima binnen dat thema passen. Mijn soevereine liefde van Tomas Lieske speelt weliswaar in Spanje, maar gaat over een man die een belangrijke rol heeft gespeeld bij het ontstaan van de Nederlanden. Filips II, koning van Spanje.

Mijn soevereine liefde is een novelle. Nu heb ik dat formaat zelf altijd wat vreemd gevonden: het is te lang voor de titel ‘kort verhaal’, maar het is ook geen roman. Het verhaal dat Tomas Lieske vertelt heeft op zich wel allerlei kenmerken van een kort verhaal: een beperkt aantal hoofdpersonen, een beknopte intrige en een onverwacht einde. Laten we Mijn soevereine liefde maar gewoon een verhaal noemen.

Stijf

Dat verhaal gaat over de Haagse instrumentenmaker en wiskundige Marnix de Veer, die in de zestiende eeuw kennismaakt met kroonprins Filips II van Spanje en met hem meereist naar het hof in Madrid. Nu hebben geschiedenislessen mij altijd het idee gegeven dat Filips een stijve katholieke koning was die altijd zwart droeg en elk vermaak zondig vond. De man had inderdaad vreselijke last van jicht, en daarom lijkt het op schilderijen ook alsof hij geen scharnieren in zijn nek heeft, maar die stijfheid van karakter blijkt niet helemaal juist. Felipe blijkt twee kanten te hebben:

~

Hij was een plichtsgetrouwe zoon en echtgenoot, maar ook een gewone dekhengst die met tal van vrouwen avonturen had en die zich vermaakte in nachtelijke steden als een pooier en een op hol geslagen vrouwenjager.

Het is het beeld dat Marnix de Veer van hem heeft. De instrumentenmaker schrijft zijn eigen verhaal over Felipe. Dat verhaal gaat over hun vriendschap en de bijzondere manier waarop El Rey met die vriendschap onvoorwaardelijke trouw weet af te dwingen:

Hij had zich een gedragspatroon eigen gemaakt waarbij hij belangstelling, vriendelijkheid en liefde gaf, niet allereerst omdat dat zijn eigen altruïstische natuur was, maar vooral omdat hij daarna aandacht, gehoorzaamheid en liefde kon terugeisen.

Ook van Marnix krijgt Felipe onvoorwaardelijke trouw, maar wel met een zwart randje. Wanneer Marnix verliefd wordt op de hofdame Isabel Osorio, neemt Felipe haar van hem af om zelf te gebruiken. Marnix is woedend, maar kan niet anders dan zich erbij neerleggen. Of heeft hij toch een soort van wraak in petto?

Bos draden

Mijn soevereine liefde is niet alleen kort, het is ook erg plotseling afgelopen. Net wanneer je denkt dat Marnix op de een of andere manier wraak kan nemen voor zijn verlies, sla je de laatste bladzijde om. Je tast in het duister omtrent zijn motieven om dit verhaal überhaupt op te schrijven, en daar komt nog bij dat je na het slot nog met een hele bos onafgewerkte draden zit: Marnix ziet zijn geliefde jaren later terug, maar meer dan een kort en oppervlakkig gesprek weten ze niet te voeren. Marnix geeft jarenlang les aan de dochters van Felipe en ziet hun seksualiteit ontluiken, maar hij speelt de naïeve en vooral beheerste leraar wanneer de meisjeslijven over hem heen buitelen. Hij doet niets.

Felipe heeft van Marnix onvoorwaardelijke trouw gekregen, maar tegelijk smeult tussen de regels door toch een onvrede met dat keurslijf. In goed geplaatste tussenwerpingen en met subtiele woordkeuze weet Lieske van Marnix de Veer een vervelende man te maken: een norse, egocentrische denker die af en toe driftig en bot uit de hoek kan komen. Met al die nare karaktertrekken zou je haast verwachten dat Marnix zijn kans grijpt om glorieus te triomferen over Felipe. De spanning die het verhaal oproept tussen de gezworen trouw en de verbitterde gevoelens is bij tijd en wijle dan ook te sterk: het is soms niet geloofwaardig meer dat Marnix zich inhoudt terwijl je weet dat hij niets liever zou doen dan Felipe te laten boeten voor zijn diefstal van Isabel Osorio. Maar misschien is dat juist wel de ultieme wraakoefening: weten dat je de tegenstander kunt kwetsen, maar het niet doen.

Begrip

Marnix de Veer is een onaangenaam figuur. Bovendien blijkt uit de woorden van Marnix dat hij vooral lust voelt voor de hofdame, van echte verliefdheid lijkt geen sprake. Hij spreekt over haar borsten en haar haren, maar rept met geen woord over andere kwaliteiten. Zijn chagrijn en egoïsme worden dus niet gecompenseerd door een nobel doel. Is het flauw om een boek weg te leggen omdat je niet kunt sympathiseren met de hoofdpersoon?
Mijn soevereine liefde is een verhaal over een subtiele wraakoefening, beheerst opgeschreven in de bekende Lieske-stijl, die soms wat plechtstatig aandoet. Maar wat blijft er van de wraakoefening over als de wreker noch zijn motieven begrip oproepen?