Het land van teleurgestelde optimisten en mensen die overal lak aan hebben

Deze problemen, en meer, bespreken Thomas Friedman en Michael Mandelbaum in Wat is er mis met Amerika? Hoe een supermacht achterop raakte en hoe zij terug kan komen. In bijna vierhonderd pagina’s leggen Pulitzer Prize-winnaar Friedman (die velen zullen kennen van zijn invloedrijke bestseller The World is Flat) en hoogleraar buitenlandse politiek Mandelbaum waar het in de afgelopen decennia verkeerd is gegaan en voor welke uitdagingen Amerika staat.

Uitdagingen en hoe er niet mee om te gaan

De kern van de problemen ligt volgens de auteurs op het vlak van de globalisering, de IT-revolutie, de financieringstekorten en het enorme energieverbruik. De manier waarop daarmee wordt omgegaan is volgens de auteurs bepalend voor de toekomst van Amerika. Mandelbaum en Friedman demonstreren aan de hand van verschillende voorbeelden uit onder meer het onderwijs, het bedrijfsleven en de gezondheidszorg hoe deze vier factoren invloed hebben op de Amerikaanse samenleving.

Volgens de auteurs is veel het gevolg van de situatie in Washington, waar lobbyisten vrij spel hebben en de kloof tussen Democraten en Republikeinen blijft groeien. Daardoor is het vrijwel onmogelijk geworden het land efficiënt te regeren en in te spelen op de problemen in de samenleving.

Hoe het beter kan

Het is echter niet alleen kommer en kwel wat Mandelbaum en Friedman de lezer voorschotelen. Want tegenover de vele problemen stellen deze zelfbenoemde ’teleurgestelde optimisten’ – het zijn tenslotte Amerikanen – ook goede voorbeelden: innovatieve scholen, ondernemers die het gat in de markt zien en efficiënt werkende overheidsdiensten. Ze roemen hen ‘die overal lak aan hebben’, zij die risico durven te nemen.

Maar dat is niet genoeg. Om het hele land er bovenop te helpen moet volgens de auteurs in de historie van de natie gedoken worden, want ‘wat Amerika nodig heeft, is inzicht in zijn eigen geschiedenis’. Daaruit maken Mandelbaum en Friedman op dat Amerika harder moet studeren en sparen en verstandiger moet investeren. Deze principes waren in het verleden essentieel in wat de twee auteurs de Amerikaanse succesformule noemen. Daarin staan onderwijs, infrastructuur, immigratie, onderzoek en ontwikkeling en regelgeving centraal. Volgens de twee auteurs moet de formule worden afgestoft, maar is hij nog immer waardevol. Het is niet voldoende om alleen het huishoudboekje op orde stellen: Amerika moet zijn grootsheid hervinden.

Dat aan die oproep gehoor moeten worden gegeven weten Mandelbaum en Friedman al snel duidelijk te maken. De auteurs leggen aan de hand van veel aansprekende, krachtige voorbeelden (47 procent van de inwoners van Detroit is analfabeet, om er maar één te noemen) haarfijn uit waar het misging, maar ook waarom Amerika nog altijd de moeite waard is. Mandelbaum en Friedman zijn dan ook geen klassieke onheilsprofeten. De twee hebben geen werk over de ondergang van Amerika geschreven, maar weten wel feilloos en op toegankelijke wijze over te brengen hoe urgent de problemen zijn.

China en de derde partij

Toch zijn er ook minpunten. De rol die China in het boek toebedeeld krijgt is wel erg positief. De auteurs spreken regelmatig hun bewondering uit voor de Chinese innovatie, maar de keerzijden van de Chinese groei – denk bijvoorbeeld aan de Foxconn-fabrieken – en het gebrek aan vrijheid van meningsuiting en democratie komen nauwelijks aan bod. Pas in het laatste hoofdstuk doen de twee de politieke situatie af als ‘intimiderend’.

Bovendien is het jammer dat waar Friedman en Mandelbaum de problemen die Amerika kent heel helder in kaart weten te brengen, ze met weinig concrete oplossingen komen. Zo bepleiten de auteurs de deelname van derde kandidaat aan de presidentsverkiezingen. Deze onafhankelijke kandidaat moet ‘het Amerikaanse politieke bestel een schok toedienen en de aandacht vestigen op de problemen waarmee het land kampt’. Deze oplossingen kent echter de nodige nadelen, zo beseffen ook de auteurs, want ‘de cijfers voor een derde partij beloven weinig goeds’.  

Amerika herontdekken

Ondanks die zwakke punten is de overtuigende, ondubbelzinnige boodschap van verantwoordelijkheid die Mandelbaum en Friedman verkondigen er één die de Amerikaanse politieke elite ter harte zou moeten nemen. Niet iedere lezer zal zich kunnen vinden in die boodschap. En de oplossing die de auteurs aandragen is geen ideale, maar zet zonder meer aan tot nadenken, en hopelijk tot concreet beleid. De auteurs zijn geven het nog maar eens aan: ‘een wereld die wordt bepaald door een machtig Amerika (…) zal nooit een volmaakte wereld zijn, maar wel de beste wereld die wij ons kunnen voorstellen’.