Griekse goden versus atomen

De Zwenking. Hoe de wereld modern werd is een curieus boek over een nogal onbekende tekst, althans heden ten dage. Greenblatt schrijft over De Rerum Natura (Over de natuur der dingen), een Grieks gedicht van Lucretius uit de eerste eeuw voor Christus. Het gedicht met 7400 regels in 6 boeken ontdoet de historische wereld van de Griekse goden en zet in plaats daarvan kleine deeltjes centraal: atomen.

Het boek en de jager

De atomen werden voor het eerst geopperd door Democritus, maar werden vervolgens opgepikt door Epicurus en zijn volgelingen. Epicurus geloofde niet dat goden zich – als zij werkelijk bestonden – ook maar een moment bezig zouden houden met de problemen van de mensen. Daarom meende hij dat het niet veel zin had om te offeren, te bidden en te lijden. Epicuristen streefden in plaats daarvan naar het verhogen van genot en het beperken van pijn. Ze hielden vast aan de gedachte dat er alleen atomen waren en verder niets, dus ook geen reïncarnatie. Lucretius gebruikte de kennis van Epicurus en vormde die tot het gedicht De Rerum Natura.

Greenblatt laat de tijden van Lucretius herleven, maar meer dan over Lucretius gaat De Zwenking over de ontdekker van het gedicht. De herontdekking vond plaats rond 1417 in een klooster ergens in Duitsland. De Italiaanse boekenjager Poggio Bracciolini had eerder naam gemaakt als pauselijk secretaris. Hij maakte een kopie van een bijna verdwenen manuscript. Samen met zijn humanistische tijdgenoten zette hij door het ontdekken van oude teksten de christelijke denkwereld onder druk. Epicuristen waren gevaarlijk voor vroege christenen omdat als de ziel sterfelijk zou zijn, de christelijke zedenleer uit elkaar zou vallen. Meer dan duizend jaar na de eerste publicatie van het gedicht was het een erg subversief verhaal geworden.

Hernieuwde blik op de wereld

De Zwenking is een geschiedenis die niet zozeer over de inhoud van de zes originele boeken gaat maar over de maatschappelijke waarde ervan. Over de natuur der dingen is een werk dat grote betekenis had voor de wetenschappers van de renaissance en een hernieuwde blik op de wereld en het universum inluidde. Het liet volgens Greenblatt diepe sporen na in de geschiedenis. Van Thomas More’s Utopia via Shakespeare tot aan de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring. Op overtuigende wijze worden allerlei onverwachte verbanden gelegd tussen werken die werden geïnspireerd door De Rerum Natura.

De schrijver reist zonder moeite heen en weer tussen de eeuwen om de geschiedenis van het ontstaan van het boek, het voortbestaan van slechts enkele exemplaren en vooral de herontdekking van het boek te reconstrueren. Al deze verschillende tijdperken worden met verve neergezet door Greenblatt. Hij laat ons de pijn voelen van alle kennis die verloren ging in Alexandrië en geeft een levendige beschrijving van kopiisten die grote aantallen perkamenten produceerden.

De monniken waren het die zwoegend in hun kloosters zelfs profane teksten uit de oudheid vermenigvuldigden en bewaarden. Teksten die uiteindelijk het einde betekenden van het systeem waar zij deel van uitmaakten. De ode van Greenblatt aan Over de natuur der dingen is onafgebroken en meeslepend. Een bijzondere tekst uit het verre verleden krijgt door hem nieuwe energie en actualiteit. Maar het zijn al die kleine menselijke schakels waar Greenblatt de meeste achting voor heeft. Mensen die een grote zwenking in de westerse geschiedenis op hun naam hebben staan.