Middelmatige doorbraak

In Zuivering maken we kennis met de oude Aliide Truu. Op een dag vindt zij voor haar huis in Estland een uitgeputte jonge vrouw genaamd Zara. Hoewel Aliide de zaak niet geheel vertrouwt, neemt zij Zara in huis en verzorgt haar. Zara blijkt de kleindochter te zijn van Ingel, de zus van Aliide die na de Tweede Wereldoorlog naar Vladivostok gedeporteerd is.

Zowel Zara als Aliide zit vol met verborgen agenda’s en geheimen en beide vrouwen dansen voortdurend om elkaar heen zonder hun eigen geheimen prijs te willen geven. Dat de beide vrouwen familie van elkaar zijn blijft dan ook lang voor Aliide verborgen. Zoals zoveel uit beider levens geheim wordt gehouden uit angst voor de reactie van de ander.

Geschiedenissen

Zuivering vertelt niet alleen het op ware gebeurtenissen gebaseerde verhaal van twee vrouwen en hun strijd, maar ook dat van Estland rondom de tweede wereldoorlog. Voor alle betrokkenen een donkere periode waarin het nationalisme botst met de communistische Russen die Estland bezetten. Waarin hoop en verraad het alledaagse leven beheersen en vrouwen verkracht worden en mannen vermoord. In die onoverzichtelijke turbulente tijden probeert Aliide zich als vrouw staande te houden.

Niet alleen vecht zij voor haar eigen bestaan, maar ook voor haar liefde voor de man van haar zus Ingel. En in de liefde is veel veroorloofd blijkt wel. Aliide neemt vergaande en omstreden besluiten om die liefde wederzijds te laten zijn. In een wereld die van alle fatsoen verstoken lijkt, komen die beslissingen zelfs bijna rationeel over.

De verwrongen wereld die Sofi Oksanen in Zuivering schetst, is ronduit schrijnend te noemen. Het is verontrustend om te zien waartoe de mensheid in staat is. En dat niet alleen in oorlogstijden. Zo heeft Zara ook al heel wat leed doorstaan voor ze bij het huis van Aliide ter aarde stort. En dan hebben we het gewoon over de jaren negentig van de vorige eeuw.

Belachelijk

Ondanks het ingrijpende beeld dat Oksanen schetst, grijpt Zuivering je nooit echt bij de keel. Hoe afschuwelijk sommige ontwikkelingen ook zijn en hoe afkeurenswaardig het menselijke gedrag bij tijd en wijle is, Sofi Oksanen weet de aandacht van de lezer niet van begin tot eind vast te houden. Dat is geen gevolg van de inhoud van het verhaal, maar van de manier waarop de schrijfster dit verhaal vertelt.

Aan de structuur van de roman ligt het ook niet. Doordat er voortdurend van de ene tijd naar de andere gesprongen wordt, maar tevens ook van de ene personage naar de andere, krijg je als lezer een steeds completer beeld van de onderlinge verbanden. Een perfecte manier om vragen op te roepen en langzaam maar zeker te beantwoorden. Het probleem zit in het taalgebruik van de auteur.

Sofi Oksanen maakt net iets te vaak gebruik van repeterende beeldspraak om situaties en emoties te benadrukken. Dit gaat al snel belachelijk aanvoelen. Bijvoorbeeld wanneer Aliide opgepakt wordt voor verhoor en in een kamertje wordt opgesloten:

– ze veranderde in een muis in een hoek van de ruimte, in een vlieg op de lamp, ze vloog weg, ze veranderde in een spijker in de muur, een roestige punaise, ze was een roestige punaise in de muur. Ze was een vlieg en liep over de naakte borst van een vrouw, de vrouw stond in het midden van de ruimte met een zak over het hoofd, en ze liep over een verse bloeduitstorting heen, het bloed had zich onder de huid van de borst van de vrouw opgehoopt, over de blauwe plek liep een streep waar de vlieg overheen moest lopen, met de blauwe gezwollen tepels als continenten.

Deze manier van schrijven wordt te pas en te onpas door de schrijfster toegepast. Dit heeft tot gevolg dat de — op zichzelf aangrijpende — gebeurtenissen een overdreven theatraal gevoel meekrijgen. Daarmee wordt ook meteen alle kracht uit het verhaal gehaald. Door de wijze waarop Sofi Oksanen het potentieel krachtige verhaal verteld valt Zuivering regelrecht terug naar de grijze middenmoot van de Finse literatuur.