Boeken / Non-fictie

Wat is waarheid?

recensie: Simon Blackburn - Filosofie van de waarheid

De bekende filmproducent Robert Evans maakte zich ooit de volgende bedenking: er zijn altijd drie versies van de feiten. Mijn versie, jouw versie en de waarheid. Reeds eeuwen probeert de mens zich een houding te geven tegenover iets dat ongrijpbaar is: De Naakte Feiten. Pontius Pilatus hoopte het antwoord te krijgen toen hij niemand minder dan de Messias voor zich had. Maar op zijn vraag “Wat is waarheid?” deed zelfs Jezus Christus er het zwijgen toe.

Je kan je dus voorstellen dat Simon Blackburn wel een paar keer heeft nagedacht voordat hij aan Filosofie van de waarheid begon. Zeker in deze postmoderne tijden, waarin geen plaats meer is voor grote verhalen of een dominante epistemologie als ‘Het Geloof’ of ‘De Wetenschap’, lijkt het een zware opdracht om een dergelijk boek te schrijven. Alles is relatief, en zelfs dat. Maar Blackburn gaat de uitdaging aan, en hij klaart de klus in een vlotgeschreven pil die op het einde zelfs, onvervalst en geheel van cynisme verstoken, een oproep durft te lanceren:

We kunnen de postmoderne aanhalingstekens verwijderen van de dingen die er voor ons toe zouden moeten doen: waarheid, rede, objectiviteit en vertrouwen. Ze zijn niets meer of minder dan de deugden die we moeten koesteren bij onze pogingen om de verwarrende wereld om ons heen te begrijpen.

De schrijver ziet met andere woorden geen afsluiting in de versplinterde werkelijkheid van de eenentwintigste eeuw, maar een opdracht, een uitdaging.

Friedrich Nietzsche
Friedrich Nietzsche

Gids voor wie de kluts kwijt is

Voor Blackburn is de filosofie hét instrument om tot een antwoord te komen op de vraag of waarheid mogelijk is. Aan de andere kant beseft hij ook dat juist diezelfde filosofie alles ter discussie stelt en daardoor ‘De Waarheid’ onmogelijk maakt : “woorden als ‘relativisme’ en ‘postmodernisme’ duiden op een cultuur waarin ‘alles moet kunnen'(…). Je zou kunnen zeggen dat (dit boek) een gids is voor diegenen die de kluts zijn kwijtgeraakt.” In een erg boeiende en toegankelijke schrijfstijl doorloopt Blackburn de geschiedenis – overigens niet chronologisch – en staat hij stil bij verschillende bepalende momenten.

Bijvoorbeeld ‘de filosoof met de hamer’, Friedrich Nietzsche, die het adagium lanceerde dat er geen feiten bestaan, enkel interpretaties van feiten. De streng gelovig opgevoede Duitser – zijn vader was dominee – weigerde na zijn breuk met het geloof te aanvaarden dat er enige vaststaande waarheid bestond. Blackburn legt echter de inconsequenties in diens werk bloot en wijst hem op milde wijze op contradictoire uitspraken

Uitdagingen voor het denken

Blackburn staat ook stil bij de verschillende –ismen die de filosofie kenmerken, zoals quietisme (een vorm van deconstructie die enkel de vaststaande feiten erkent), relativisme, eliminativisme en holisme (dat ervan uitgaat dat het grote verhaal, de samenhang sowieso in één groot verband kan worden gezien). Let wel, hij ziet deze stromingen niet als vals of achterhaald, maar als uitdagingen voor het menselijke denken. Hij weigert zich echter neer te leggen bij hun fatale en versplinterende karakter, en in de filosoof Wittgenstein ziet hij een dankbaar metgezel.

Het uitgangspunt van Wittgenstein was het ’taalspel’: religie heeft haar eigen begrippen, evenals wetenschap, dus het heeft weinig zin om in de ene taal over de andere te spreken. Religie moet geen uitspraken doen over pakweg evolutie, net zomin als wetenschap moet trachten God te bewijzen dan wel te ontkennen (een fout die werd gemaakt in de middeleeuwse theologie: God trachten te bewijzen door middel van de rede). Blackburn stelt het erg direct: “Wat is het gezag van een norm die zich specifiek tegen geloof richt?”

De lezer merkt dat, ondanks de vlotte stijl, dit in een eerste plaats een boek is dat zich tot een vrij specifieke doelgroep richt. Want laten we eerlijk zijn, niet iedereen ligt wakker van de vraag naar wat waarheid nu precies is, en of die al dan niet bestaat. Maar eenieder die willens nillens de wereld om zich heen ter discussie stelt, zal aan dit boek een mooie, sappige kluif hebben.