Boeken / Non-fictie

Vergezichten

recensie: Siebren van der Werf - Het Nova Zembla verschijnsel

.

1596: Willem Barentsz’ verblijft samen met zijn expeditieleden noodgedwongen op Nova Zembla. Op 24 januari 1597 zien zij na de lange poolnacht de zon weer terug. Dat is twee weken voordat de zon eigenlijk weer terug mocht worden verwacht. Bemanningslid Gerrit de Veer tekende deze gebeurtenis op in zijn dagboek en stuitte op veel scepsis en ongeloof in eigen land.
In een derde poging een noordoostpassage naar China te bereiken, blijft het schip van Barentsz steken in het ijs voor Nova Zembla. Noodgedwongen moet de expeditie de winter op het eiland doorbrengen – in het Behouden Huys – totdat het ijs weer smelt en ze huiswaarts kan keren. Vanuit het kampement zien de expeditieleden op die bewuste 24 januari de zon aan de horizon verschijnen. Een gebeurtenis die veel stof deed opwaaien bij de lezers van het dagboek van Gerrit de Veer: de zon behoorde – meteorologisch gezien – op dat moment nog vijf graden onder de horizon te staan.

Aanvankelijk werd De Veer dus ook niet geloofd. Hij zou met de data hebben gemanipuleerd of zich ten minste vergist moeten hebben in de juiste datum. Vele notabelen en geleerden deden er aanvankelijk alles aan om aan te tonen dat De Veer de zaken verkeerd had voorgesteld. Maar met de voortgang van de wetenschap kwamen er ook steeds meer geluiden op die probeerden de waarnemingen te verklaren. Vooral de grote astroloog en natuurkundige Kepler (1571-1630) heeft belangrijke bijdragen geleverd aan het verklaren van het Nova Zembla-verschijnsel.

Natuurkundig avontuur

Van der Werf neemt ons mee door al deze ontwikkelingen door de jaren heen. De oorspronkelijke geschiedenis van de expeditie leest als een spannend jongensboek, maar wordt al snel aangevuld met de natuurkundige verklaringen van de vroegtijdig waargenomen zon. Het sterke punt van dit boek is dat Van der Werf de avonturen van Barentsz c.s. met net zo veel passie weet te brengen als de wetenschappelijke strijd die erop volgt. Zelden wordt de natuurkundige uitleg stoffig of onnavolgbaar. Op eenvoudige wijze weet de auteur de aandacht van de lezer vast te houden en de speurtocht naar het Nova Zembla-verschijnsel na al die eeuwen levend te houden.

Voor de echte liefhebber zijn aan het eind van het boek nog drie historische artikelen toegevoegd. Maar voor het leesplezier en de verhandeling zijn deze niet echt nodig; het zijn extraatjes voor de meer wetenschappelijke lezer. Voor een ieder die ook maar lichtelijk geïnteresseerd is in geschiedenis of astrologie, scheepvaart, de VOC of natuurkunde is Het Nova Zembla verschijnsel een aanbevelenswaardig boek, dat zowel vermakelijk als leerzaam is.