Mooie huls rondom de leegte

De op vijftigjarige leeftijd overleden Roberto Bolaño werd postuum wereldberoemd met zijn roman 2666. Dit boek werd wereldwijd bejubeld. Bolaño werd de eerste grote schrijver van de 21ste eeuw genoemd. Maar hier en daar was er langzamerhand ook een kritische noot te beluisteren.

Een beknopte versie van 

2666

Amulet is dan misschien niet van de orde van grootte als 2666, maar ook dit boek kan op verschillende manieren bekeken worden. Het voordeel is echter wel dat Amulet slechts 157 pagina’s telt, tegenover de 1070 van zijn roemruchte voorganger. De lezer kan zich dus veel sneller een oordeel vormen: geniaal of oeverloos gezwam? Dat is namelijk de vraag die onherroepelijk komt opzetten bij Bolaño’s werk.

Het verhaal in Amulet speelt zich af rondom Auxilio Lacouture. Twaalf dagen lang verstopt zij zich in een wc van de universiteit van Mexico-Stad, terwijl om haar heen een gewelddadige opstand plaatsvindt. Meer dan de voorgaande zin behelst het verhaal eigenlijk niet. Auxilio zit in een toiletruimte. Punt. Voor een film als Saw werkt dat prima, maar voor een roman lijkt het wat weinig.

In het hoofd van een moeder

Uiteraard gebeurt er in die 157 pagina’s wel wat meer. Auxilio herinnert zich tijdens haar solitaire isolatie namelijk gebeurtenissen uit haar leven. Niet alleen gebeurtenissen uit het verleden, maar ook die uit haar toekomst. Auxilio is inderdaad een beetje vreemd. Voortdurend wordt zij, en met haar de lezer, heen en weer geslingerd tussen toiletruimte, heden, verleden en toekomst. Een verwarrende, maar fascinerende trip door haar dolende gedachtegang.

Auxilio noemt zichzelf de moeder van de Mexicaans poëzie en brengt dan ook een groot gedeelte van haar tijd door in groezelige cafés, omringd door jonge en oude Latijns-Amerikaanse dichters. (In het boek van Bolaño dat in zijn geheel om die jonge dichters draait, De wilde detectives, speelt Auxilio overigens een kleine bijrol.) Amulet wordt hierdoor overspoeld met namen van dichters die zij kent, leest, ontmoet of zou willen ontmoeten. Door al die namen raak je regelmatig de draad van het summiere verhaal kwijt. En daarmee kom je in dezelfde gemoedstoestand als Auxilio.

De waanzin van het bestaan

Auxilio lijkt door honger en uitputting haar connectie met de buitenwereld en de realiteit te zijn kwijtgeraakt. Van herinneringen glip je samen met haar in waandenkbeelden om vervolgens te ontwaken uit een droom en geconfronteerd te worden met haar illusies en weg te zinken in hallucinaties. Daarmee vormt de innerlijke belevingswereld van Auxilio een perfecte weerspiegeling van het slagveld dat in de buitenwereld plaatsvindt.

Want terwijl ons hoofdpersonage verdrinkt in haar gedachten wordt er buiten op brute wijze de beruchte studentenopstand van 1968 neergeslagen. Tot op de dag van vandaag is niet geheel duidelijk hoevelen (voornamelijk studenten) hierbij door toedoen van de oproerpolitie en leger zijn gedood.

Fictie versus werkelijkheid

De veronderstelde waanzin in het hoofd van Auxilio schetst op pijnlijke wijze een beeld van de gruwelijkheden en de teloorgang van de Mexicaanse maatschappij. En daarmee wordt het nietszeggende verhaal een krachtig statement over de zinloosheid van geweld. Maar ook een kritische noot ten opzichte van de kunst en het leven in het algemeen.

Amulet is een bevreemdend boek, dat als los verhaal niet veel te bieden heeft. De eenheid tussen de schrijfstijl van de auteur en de verwarde gedachtegang van de hoofdpersonage maakt het echter tot een fascinerend leesbaar geheel. Of de gebeurtenissen in Auxilio’s hoofd nu echt hebben plaatsgevonden of niet: we geven haar en Roberto Bolaño het voordeel van de twijfel. Iedere lezer moet voor zichzelf maar bepalen of ze de moeite waard zijn. Maar het verhaal van de gedode studenten moet in ieder geval verteld en gehoord worden.