Aanstekelijk enthousiasme

Feynman was het klassieke type wetenschapper dat geen genoegen neemt met de resultaten op zich, maar ook geïnteresseerd is in de weg daar naartoe. De bundel met het beste van zijn losse werk heet dan ook niet voor niets The pleasure of finding things out – een titel die uitgeverij Nieuw Amsterdam voor de Nederlandse vertaling intact heeft gelaten. De verzameling – waarvan een deel al eerder in het Nederlands verscheen in Laat ze maar praten (1990) – biedt dan ook veel ter overpeinzing, over de aard en taak van de wetenschap bijvoorbeeld. Verplichte kost voor wie nog steeds rondloopt met het beeld van de wetenschapper als technocraat met oogkleppen.

Bewijsbare flauwekul

Feynman heeft overal belangstelling voor, maar wil dan liefst ook meteen maar gaan meten, om te zien hoe het nu eigenlijk zit. Als hij ergens een hekel aan heeft, dan is het onbewezen flauwekul. Flauwekul, okee, maar geef dan aan hoe het werkt en hoe we dat kunnen onderzoeken:

Het zou waar kunnen zijn dat als je naar de tandarts gaat op de dag dat Mars een rechte hoek maakt met Venus, je beter af bent dan op een andere dag. Het zou waar kunnen zijn dat je genezen kunt worden door het mirakel van Lourdes. Maar als het waar is, dan zou het onderzocht moeten worden. Waarom? Om het te verbeteren. Als het waar is, dan kunnen we er misschien achter komen of de sterren echt het leven beïnvloeden. We zouden het systeem krachtiger kunnen maken door statistisch onderzoek en door het nauwkeuriger en objectiever beoordelen van het bewijsmateriaal op wetenschappelijke basis.

De tegelijk verschenen vertaling van Six easy pieces – dat het ook met zijn oorspronkelijke titel moet doen – is weer wat technischer. Het zijn de eenvoudigste lessen uit de Feynman lectures on physics, zo populair dat je ze zelfs op de plaat kunt kopen, maar wel bestemd voor studenten die verder willen. Deze excerpten zijn voor de belangstellende leek goed te volgen, en hebben nog niets van hun oorspronkelijke frisheid verloren. Ze zijn zelfs niet eens door nieuwe ontdekkingen achterhaald, behoudens een paar kleine details.

‘Superieure joodse genen’

Bijna alles wat we van Feynman in boekvorm aangeboden krijgen is niet door hemzelf geschreven. Het zijn notulen van lezingen en lessen die hij zelf nooit op papier heeft uitgewerkt – naar eigen zeggen omdat hij niet kon schrijven. Dat viel in de praktijk mee, als we de brievenselectie Don’t you have time to think? mogen geloven die tegelijk met bovenstaande deeltjes verscheen (maar dan niet in vertaling). Van en over Feynman is al het nodige verschenen, de autobiografie Surely you’re joking, Mr. Feynman blijft van harte aanbevolen, dus over zijn leven weten we al het nodige.

Deze brieven zijn daar prachtige illustraties bij, waar je vanzelf vrolijk en enthousiast van wordt. Voorzien van commentaar door zijn dochter bieden ze een hele reeks altijd weer interessante onderwerpen, vaak ook met de brieven van de vele correspondenten erbij. Vooral nadat hij met zijn hoofd op de televisie was geweest, en uitaard na het winnen van de Nobelprijs stroomde de post binnen. Werkgerelateerde post vaak, maar ook regelmatig brieven van mafkezen of mensen die hem TM willen aansmeren, of andere nonsens. Feynman neemt vrijwel altijd de moeite voor een uitgebreid antwoord, een paar keer slechts schiet hij uit zijn slof, zoals in de brieven aan een mevrouw die denkt dat de joden het uitverkoren volk zijn en dat Feynman zijn prestaties dankt aan zijn superieure joodse genen.

Net als in de lezingen toont Feynman zich in de brieven de ideale wetenschapper, opgevoed door een vader die zich bij alle aangereikte kennis afvroeg hoe dat dan zat en of het werkelijk zo was. Dat is ook vaak het advies dat Feynman zelf aan mensen geeft: loop niet blind achter autoriteiten aan, maar vertrouw eerst op wat je zelf denkt en ziet. Een prima recept voor een wetenschappelijke methode. En dat dan ook nog met veel humor gebracht.

Richard Feynman • Six easy pieces • Uitgever: Nieuw Amsterdam • Prijs: € 15,95 (paperback) • 208 bladzijden • ISBN: 90 468 0007 5

Richard Feynman • The pleasure of finding things out • Uitgever: Nieuw Amsterdam • Prijs: € 17,95 (paperback) • 287 bladzijden • ISBN: 90 468 0007 7

Richard P. Feynman • Don’t you have time to think? • Uitgever: Allen Lane (import: Penguin Benelux) • Prijs: € 35 (gebonden) • 486 bladzijden • ISBN: 0 713 99847 4