Over het bouwen van een oeuvre
Tot nog toe buiten het blikveld van de literaire jury’s gebleven: Philip Snijder. Zijn derde roman, Het geschenk, zou zijn doorbraak kunnen worden. Het is echter niet zijn beste werk.
In Het geschenk gaat Snijder verder waar hij in Retour Palermo ophield. Langzaam bouwt hij aan een oeuvre dat zich moeilijk laat vergelijken met hedendaagse collega-auteurs. Zijn zorgvuldige stijl kent een duidelijke Snijder-signatuur en de wijze waarop hij zijn personages nietsontziend ontleedt en van een januskop voorziet, is eveneens zeldzaam. Voor zijn thematiek hoeft Snijder niet ver te zoeken: die ligt in zijn eigen leven voor het oprapen.
Pornobioscopen en passieloos tongen
De naamloze ik-persoon uit Retour Palermo woont weer in Amsterdam. Na het slagen voor het atheneum (een unicum in de op z’n vriendelijkst omschreven nogal volkse familie, bestaande uit vader, moeder en een klassieke opoe, die ‘boven’ woont), slaagt hij er niet in zijn leven enige richting te geven. Als een papieren bootje dobbert hij rond op de baren van het Amsterdam van de jaren zeventig. Dat klinkt trouwens enerverender dan het is: in werkelijkheid beperkt hij zich tot het bezoeken van pornobioscopen en het passieloos tongzoenen met meisjes waar hij het liefst verre van zou blijven. Het traditionele, lapzwanzige escapisme van een verweesde adolescent kortom.
Snijder laat zoals gezegd weinig van zijn protagonisten heel: de vader is een zwijgende mopperaar, de moeder een dominante ka en de jongen een egocentrische somberman. Een gezin dat nauwelijks een gezin mag heten, zelfs niet als de vader met een onbehandelbare tumor wordt geconfronteerd. En toch: met het afnemen van de levensverwachting wint de liefde in Het geschenk terrein. Dat eindigt met een laatste wens van de vader, een laatste kans voor de zoon om toenadering tot stand te brengen. Voor die laatste wens moet hij naar het bejaardentehuis waar zijn opa z’n laatste dagen slijt. Dat bezoek verloopt volkomen anders dan gedacht.
In tegenstelling tot Snijders vorige romans heeft Het geschenk een klein aanloopje nodig om werkelijk te boeien. Snijder neemt de tijd alle touwtjes van het plot te ontwarren alvorens hij eraan begint te trekken. Wanneer dat gebeurt, wordt de zorgvuldigheid van stijl weer gecombineerd met het soort beklemmende kilte waar Snijder patent op lijkt te hebben. In de geleende tijd van de vader vertrekt de zoon naar Musselkanaal, Groningen. Terug naar zijn roots, terug naar waar zijn grootvader de oorlog moet hebben meegemaakt. Wat is daar gebeurd, in dat voor de kleinzoon zo onherbergzame noorden? Hier gebeurt iets. Let op, lezer: een experiment!
Musselkanaal
Snijder introduceert een tweede focalisator: opa Willem. Tenminste, zo lijkt het. Waarschijnlijker is echter dat ook hier de kleinzoon aan het woord is, die het woord voert namens zijn grootvader en die hem een spannend, heldhaftig verhaal over een dramatische, Musselkanaalse oorlogsepisode laat vertellen. In een wanhopige poging om de geschiedenis van zijn familie op een bevredigende manier rond te krijgen, wappert het verhaal van opa Willem alle kanten op, op weg naar een weinig verrassend slot. Haaks daarop staat de daadwerkelijke reis van de Amsterdamse student naar het Musselkanaal van dat moment: een deprimerende nederzetting langs een kanaal, waar snackbar het enige toevluchtsoord van betekenis lijkt. De werkelijkheid onder ogen komen, daarvoor ontbreekt hem duidelijk de moed – vluchtgedrag dat we herkennen van de ik-persoon uit Retour Palermo.
Snijders reuzensprongen tussen de vertelstemmen, tussen heden en verleden, zijn intrigerend en ze maken van Het geschenk een boeiend literair experiment. Niet een experiment dat volledig slaagt, want de ontwikkeling en de catharsis die de beide hoofdpersonen in tegengestelde richting doormaken, zijn overbekend in de literatuur: doodsangst maakt onvermoede krachten in mensen los, of juist niet? De plots in beide verhaallijnen komen daardoor bepaald niet uit de lucht vallen, integendeel, ze komen te traag en duidelijk zichtbaar naderbij.
Snijders forte, het in de verf zetten van echte personages en gelaagde karakters krijgt in Het geschenk weer alle ruimte. Ook de zorgvuldige, precieuze stijl is wederom een genot. Daarnaast is er dus dat experiment, dat onder het kopje ‘Niet geheel geslaagd’ moet worden gearchiveerd. Maar zelfs dan blijft de nieuwe Snijder de moeite waard en verdient zijn oeuvrebouw alle aandacht.
