Boeken / Non-fictie

Willen is kunnen

recensie: Peter Bieri – Het handwerk van de vrijheid. Over de ontdekking van de eigen wil

Willen we eigenlijk wat we echt willen? Of wordt ons doen, denken en willen ons opgelegd door de samenleving en de medemensen die haar bevolken? Als wij bijvoorbeeld een mooie auto willen, is dat omdat we dat echt willen, of omdat ons is aangepraat dat we dat willen? Hoe vrij is onze wil? Peter Bieri gaat de uitdaging aan om op deze vragen een antwoord te vinden. Waar een wil is, is een weg.

Peter Bieri, hoogleraar aan de universiteit van Berlijn, neemt 413 pagina’s de tijd om de wil na te jagen en te grijpen, en treedt daarmee in de voetsporen van de grote Immanuel Kant, die er zijn levenswerk van maakte de (vrije) wil als hoogste goed te vrijwaren. Zijn beroemde uitspraak “het is zo rustig onmondig te zijn” gebruikte hij daarbij als leidraad. Maar waar Kant taai en haast onaangenaam droog schreef, weet Bieri zijn betoog kleurrijk en zelfs spannend weer te geven. Dat moet ook, want als je een pil van een boek schrijft met als kernthema ‘de wil’, dan weet je dat je verdomd welbespraakt aan de dag zal moeten komen om je lezer ook buiten het academische milieu te kunnen situeren.

Immanuel Kant
Immanuel Kant

Een bestseller zal dit werk nooit worden, maar wie zich de moeite getroost zijn of haar plaats in het grote geheel te plaatsen, zit wel goed: in korte, maar helder gestructureerde stukken gaat Bieri aan het denken. Waarom zeggen mensen soms “ik kan niet anders” als dat even zoveel keren niet het geval is? Waar begint en eindigt beslissingsvrijheid? En vooral – want dit is een handboek – hoe valt vrijheid als eigen werk te verwezenlijken? Gelukkig verlucht Bieri zijn betoog met uitdagende voorbeelden. Bijvoorbeeld: je staat op het perron, op het punt te vertrekken, en plots komt een vriend aangelopen die je hulp nodig heeft. Je antwoordt: “Sorry, maar ik kan niet anders.” De vriend antwoordt: “Je bent een vrij man.” Is dat een contradictie, en zo ja, waarom komt een situatie als deze dan zoveel voor?

Het mooiste compliment dat je een boek als dit kunt geven, is dat je aan het einde van de rit nog méér vragen hebt en nog minder antwoorden. Niets mag ooit evident lijken, want we weten allemaal: stilstand is achteruitgang. Het handwerk van de vrijheid is een uitdaging. Wie wil?