Boeken / Fictie

Geruisloos en zonder geweld instorten

recensie: Pepetela (vert. Harrie Lemmens) - Het lied van de watergeest

João Evangelista speelt apathisch zijn videogames, terwijl om hem heen flatgebouwen instorten zonder dat iemand weet waarom. Het lied van de watergeest laat zien wat zowel het kolonialisme als de onafhankelijkheid van Angola allemaal kapot hebben gemaakt voor de gewone man.

Pepetela heeft het volste recht van spreken als hij kritiek uitoefent op de Angolese politieke elite: hij vocht voor de onafhankelijkheid van zijn geboorteland, tegen Portugal. Ook zat hij in de Angolese regering van 1975 tot 1982. In zijn negende roman zijn de politici opportunistisch en corrupt. En dat is dan zacht uitgedrukt. Zij handelen in wapens, bevoordelen vrienden en familie en de communisten stappen van de ene op de andere dag over op het vrije-marktdenken.

Willekeurige regering en onverschillige burgers
De burgers zijn op hun beurt blind voor wat er mis is in hun land, en slagen er niet in schuldigen aan te wijzen. Zelfs niet wanneer de flats aan het Kinaxixiplein in Luanda instorten. Geruisloos, zonder geweld en gewonden. Het is gissen naar de oorzaak. Is het de toorn van God? Zijn het de saboterende Amerikanen, die niets moeten hebben van communistische landen en dus stiekem politieke tegenstanders bewapenen? Of spelen de mythische goden van de inheemse bevolking een rol? Deze vragen vormen een mooie ingang voor een intrigerend verhaal, maar de roman maakt deze verwachting niet waar.

João Evangelista, ambtenaar op een vaag ministerie, behandelt het mysterie als een terzijde. Hij verschijnt op kantoor wanneer hij wil en brengt het grootste deel van zijn tijd door met videogames. Dit soort apathie werkt humoristisch en vormt daarmee de enige vermakelijke noot in het boek. Hij staat symbool voor de willekeur en onverschilligheid van regering en volk. Het maakt João Evangelista niet uit dat zijn vrouw in het parlement zit, of dat er flats instorten zonder aanwijsbare oorzaak. Als hij maar kan gamen. En dat hij dan een kolonialistisch strategiespel speelt waarbij je andere beschavingen moet uitroeien, maakt het allemaal des te ironischer. 

Mislukte opzet
De plot vordert met horten en stoten, als een kapotte auto. Pepetela verwoordt zijn kritiek op regering en beleid treffend, en het symbool van instortende flats is schrijnend. Maar dit draagt niet bij aan de kracht van het gehele verhaal. Het is alsof verschillende verhaalingrediënten bij elkaar gelegd zijn, in de hoop dat zij uiteindelijk vanzelf een conclusie vormen. Magisch-realistische gebeurtenissen gebruiken om de onkunde van een regering of een politieke ideologie bloot te leggen; het is een vaker gebruikte opzet, en je kunt er een goed verhaal mee vertellen als het fantastische mooi samensmelt met de historische werkelijkheid. Dat is in deze roman niet het geval.