De overwinningen voor de overwinning

‘Er zijn al teveel boeken geschreven met sensationele verhalen over hoe één bepaalde veldslag, één wapen of één detectieapparaat in de Tweede Wereldoorlog voor de “kering van het tij” zorgde’, zo schrijft Paul Kennedy (1945), emeritus hoogleraar aan Yale, in De kering van het tij. Hoe de Tweede Wereldoorlog werd gewonnen door de Geallieerden – januari 1943-juni 1944. De praktijk werkt zo niet; het zijn juist vaak kleine beslissingen die het verloop en de uitkomst van een oorlog bepalen. Onderweg komen strijdende partijen allerlei obstakels tegen, die zij moeten zien te passeren. Voor ieder obstakel zijn er mensen die dat doen. Deze ‘probleemoplossers’ staan centraal in Kennedy’s werk.

Bouwstenen

Omdat Kennedy’s boek alleen over de Geallieerden gaat, en een periode van slechts anderhalf jaar beslaat, kan hij vijf thema’s onderscheiden waarin de ‘probleemoplossers’ de strategische koers bepaalden van de geallieerde offensieven in Europa, de Sovjet-Unie en in de Pacific. Zo legt hij uit hoe zij erin slaagden een manier te vinden om Atlantische konvooien te beschermen tegen de constante dreiging van de Duitse U-boten, hoe ze de Luftwaffe kleineerden, leerden de Blitzkrieg te stuiten, grootschalige amfibische landingen mogelijk maakten en de ’tirannie van de afstanden’ tussen de eilanden in de Pacific overwonnen. Kortom: hoe de benodigde overwinningen voor de eindoverwinning werden behaald.

Met deze ambitieuze aanpak kan niet iedere historicus uit de voeten, maar Kennedy, die bekend werd met zijn fenomenale werk The Rise and Fall of Great Powers (hier bekend als De wisselkoers van de macht), weet hoe je grote onderwerpen uit elkaar kunt halen zodat iedere bouwsteen apart kan worden behandeld. Van grote politieke beslissingen op het terrein van de Grote Strategie (Grand Strategy) tot aan de gelukkige uitvinding van een krachtige vliegtuigmotor door de Rolls-Roycefabriek, Kennedy bespreekt het allemaal en voorziet het van uitgebreid commentaar, waarbij de vraag centraal staat: hoe past dit in het grotere geheel?

Simplificatie

Kennedy is een man van grote onderwerpen, maar een met een geweldig oog voor detail. Hij bepleit krachtig hoe de geschiedenis zich niet in een vacuüm afspeelt, maar dat juist verschillende gebeurtenissen met elkaar in verbinding staan. ‘We dienen te waken voor de natuurlijke menselijke neiging tot simplificatie’, schrijft hij, wanneer hij bespreekt hoe sommige historici hebben beweerd hoe een enkel wonderwapen of gebeurtenis (Stalingrad, Iwo Jima, D-Day?) de oorlog hebben beslist. Deze boodschap, die door het hele boek heen echoot, kon niet meer terecht zijn.

Kennedy’s boek voegt geen radicaal nieuwe informatie toe aan de bibliotheken vol werken over de Tweede Wereldoorlog. Wat het wel doet is belangrijker: het is een oproep tot een ander soort denken, waarin duidelijk wordt dat het grote uit het kleine voortvloeit en dat we ons niet te snel moeten neerleggen bij wat klinkt als een eenvoudige uitleg voor een groot onderwerp. Zo eenvoudig is het namelijk nooit.