Een hele bevalling

In het onlangs vertaalde Kikkers (2009) draait het om de brieven die Kikkervisje, de verteller van het verhaal, aan de Japanner Sugitani schrijft. De rode draad van deze brieven is het Chinese éénkindbeleid, waarbij een hoofdrol is weggelegd voor Kikkervisjes tante. Tante (zo wordt ze door iedereen in het stadje Gaomi genoemd) maakt furore als gynaecologe die moeders en kinderen van de dood weet te redden, maar wordt als het pure kwaad gezien wanneer ze vervolgens uit naam van het éénkindbeleid van de Partij mannen steriliseert en vrouwen aborteert.

Randzaken en Sartre

Via het levensverhaal van Tante en de zijsporen die Kikkervisje betreedt, beschrijft Mo Yan de soms ingrijpende gevolgen van het éénkindbeleid. Het is een zeer interessant verhaal dat door Yan in een aantrekkelijk realistisch jasje gestoken wordt. Hij doet echter met zijn wijdlopige stijl ook meer dan eens afbreuk aan het verhaal. Randzaken worden tot in de details beschreven en leiden soms de aandacht af van de hoofdzaak, waardoor de roman bij vlagen vermoeit.

Naar aanleiding van het verhaal dat zich rond de persoon van Tante ontvouwt, schrijft Kikkervisje een toneelstuk met de naam Kikkers. In dit toneelstuk zijn de vragen naar schuld en verantwoordelijkheid belangrijk. Vragen die door het hele boek spelen, maar die in het toneelstuk extra aandacht krijgen. Kikkervisje wil ‘een toneelstuk schrijven dat net zo uitmuntend is als Vliegen of Vuile handen’. Mo Yan verwijst hiermee naar de filosoof en schrijver Jean-Paul Sartre (die de Nobelprijs voor literatuur overigens niet in ontvangst wilde nemen), voor wie verantwoordelijkheid een belangrijk thema was. Als God dood is, hoe kan de mens dan toch zin geven aan zijn leven en op basis waarvan kunnen keuzes dan nog verantwoord worden?

Politieke standpunten

Niet alleen houdt Yan zich bezig met dezelfde vragen, ook zijn antwoorden liggen in de lijn van Sartre: mensen moeten verantwoordelijkheid nemen voor hun daden en kunnen de schuld niet op andere mensen of instanties afschuiven. De mens is vrij en kan zijn leven naar eigen goeddunken invullen, maar hij moet ook de last van de eigen daden dragen. Zowel Kikkervisje als Tante leeft naar deze standaard. Beiden voelen zich schuldig over gebeurtenissen uit het verleden, maar ze dragen de last van hun schuld zonder te wijzen naar de Partij. Kikkervisje maakt zelfs enkele keren expliciet dat de Partij geen enkele blaam treft.

Het is opmerkelijk dat Yan enerzijds beschrijft op welke wijze mensen gestraft worden wanneer zij tegen het beleid van de regering ingaan en dat hij anderzijds hamert op eigen verantwoordelijkheid. Maakt dit het onterecht dat Yan de Nobelprijs voor de literatuur heeft ontvangen? Gezien de idealistische inslag van de Nobelprijs misschien wel. Maar Yan toont toch ook de misstanden van de Chinese samenleving.

Discussies omtrent de politieke standpunten van Yan zullen nog wel even doorgaan. Laten we het politieke aspect van de roman buiten beschouwing, dan is Kikkers vooral een interessant verhaal dat door de stijl nergens echt weet te boeien.